Kazakistan
| Kazakistan Cumhuriyeti | |||||
| Қазақстан Республикасы Qazaqstan Respwblïkası | |||||
| |||||
| Ulusal Marş: Менің Қазақстаным (Kazakça) Meniñ Qazaqstanım (Transkripsiyon) "Benim Kazakistan'ım" | |||||
.svg) | |||||
| Başkent | Astana 51°10′K 71°30′D | ||||
| Resmî dil(ler) | Kazakça (1. resmî dil) Rusça (2. resmî dil) | ||||
| Etnik gruplar | (2009 nüfus sayımı) %63,1 Kazaklar %23,7 Ruslar %2,8 Özbekler %2,1 Ukraynalılar %1,4 Uygurlar %1,3 Tatarlar %1,1 Almanlar %4,5 diğer | ||||
| Milliyet | Kazak Türkü | ||||
| Yönetim biçimi | Cumhuriyet | ||||
| - Devlet Başkanı | Nursultan Nazarbayev | ||||
| - Başbakan | Kerim Mesimov | ||||
| Kuruluş | |||||
| - Kazak Kağanlığı | 1465 | ||||
| - Alaş Otonomu | 13 Aralık 1917 | ||||
| - Kazak SSC | 5 Aralık 1936 | ||||
| - Bağımsızlık | 16 Aralık 1991 | ||||
| - İlanı | 25 Aralık 1991 | ||||
| Yüzölçümü | |||||
| - Toplam | 2.724.900 km² (9.) 1,052,085 mil² | ||||
| - Su (%) | 1.7 | ||||
| Nüfus | |||||
| - 2011 tahmini | 16.967.000 (62.) | ||||
| - 2009 sayımı | 16.009.597[1] | ||||
| GSYİH (SAGP) | 2009 | ||||
| - Toplam | 182,044 milyar $[2] | ||||
| - Kişi başına | 11.693 $[2] | ||||
| GSYİH (düşük) | 2009 | ||||
| - Toplam | 109.273 milyar $[2] | ||||
| - Kişi başına | 7.019 $[2] | ||||
| Gini (2008) | 28.8[3] | ||||
| İGE |  0.804 (yüksek) (2007) | ||||
| Para birimi | Tenge ( ) (KZT) | ||||
| Zaman dilimi | Batı/Doğu (UTC+5/+6) | ||||
| Trafik akışı | sağ | ||||
| Internet TLD | .kz | ||||
| Telefon kodu | +7-6xx, +7-7xx | ||||
Kazakistan, (Kazakça: Қазақстан, Qazaqstan, /qɑzɑqstɑ́n/) resmî adıyla Kazakistan Cumhuriyeti, Orta Asya ve Doğu Avrupa’daki bağımsız devlettir. Kazakistan, (Azerbaycan, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti, Kırgızistan, Özbekistan, Türkiye, ve Türkmenistan ile birlikte) günümüzdeki yedi bağımsız Türk devletinden biri olup Türk Konseyi ve TÜRKSOY'un üyesidir.
2.727.300 km2 yüzölçümü ile (Batı Avrupa'nın yüzölçümü kadar) dünyanın en büyük dokuzuncu ülkesidir. Müslüman ülkelerin ve Türk devletlerinin yüzölçümü bakımından en büyüğü, doğal kaynaklar bakımından da en zenginidir. Kazakistan Türk tarihinin önemli devletlerinden olan Saka, Hun, Göktürk, Kıpçak, Karahanlı, Altın Ordu gibi devletlerin merkezüssü, Kıpçak, Oğuz, Karluk gibi Türk boylarının beşiği olmuştur.
Komşuları olarak kuzeyde Rusya, güneyde Türkmenistan, Özbekistan ve Kırgızistan, doğuda Çin Halk Cumhuriyeti bulunur. Ülkenin ayrıca Hazar Denizi ve Aral Gölü'ne kıyısı vardır.
Bağımsızlığın kazanılmasına doğru 1989 yılında 16.464.464 kişi olan ülke nüfusu, 1999 yılına gelindiğinde Slav ve Almanların ülkeden göç etmeleriyle 14.900.000'e kadar düşmüştür. 2010'da bu sayı 16.500.000'e yükselmiştir. Ülke bugün nüfus bakımından dünyanın 60.büyük ülkesi olmakla birlikte, kilometrekare başına 5,5 insan ile 210.'dur.
Etnik Köken
Kazakistan dışında 30'dan fazla ülkede Kazaklar yaşamaktadır (Kazakistan'da 11.000.000, diğer ülkelerde 5.000.000). Kazak sözcüğü "sert, özgür, yiğit" anlamına gelir.
Tarihi
Çağdaş Kazakistan Öncesi Tarih
Çağdaş Kazakların kökenleri 1400'lü yıllara kadar gitmektedir. 1400'lü yıllarda çeşitli Türk kavimlerinin bir araya gelmesiyle Orta Asya'da yeni bir boy doğmuştur. 1400'lü yıllar öncesinde Kazak toprakları pek çok Türk devletinin kurulduğu geniş bozkır alanlarıdır.
Kazak bozkırları dâhil Orta Asya'da Milattan Önce 5000-1200 yılları arası; Afanesyova, Andrenova ve Karasuk kültürleri gibi kültürleri yaşamıştır. Bu döneminden sonra Kazak steplerinde kurulan medeniyetler şöyle sıralanabilir: Sakalar, Hiung-nu, Çi-çi yönetimindeki Hiung-nular, Avarlar, Göktürk Kağanlığı, Batı Göktürk İmparatorluğu, Hazarlar ve Bulgar Dönemi, II. Göktürk Kağanlığı, Türgiş Devleti, Arap Akınları, Karluklar ve Kimekler, Karahanlı Devleti, Oğuz Yabgu, Kıpçaklar, Büyük Selçuklu İmparatorluğu, Harzemşahlar Devleti, Moğol Hakimiyeti, Altın Orda Devleti dönemleri.
Çağdaş Kazakistan'ın Doğuşu
Çağdaş Kazakların doğuşu: Altın Orda Devleti'nin yıkılmasından sonra Deşt-i Kıpçakın batı yöresinde bulunan Türk kavimleri Nogay Han etrafında toplanarak Nogay Hanlığı'nı kurdular. Cengiz han sülalesinden olan Şeybani Ebü-lheyr han Deşti-i Kıpçakın orta kısmında Aral gölü kuzeyinde Özbek hanlığını kurdu. Deşt-i Kıpçakın güney yöresinde Cengizhanın Çağatay sülalesinden gelen hanlar yöneten bağımsız Moğolistan hanlığı kulurmuş idi. Daha sonra Ebü-l heyr hanlığında Canibek ve Kerey sultanlar bölücülük hareketine başladı. 1450-1465 döneminde bu iki sultan liderliğinde birçok boylar Ebü-l heyr han ile savaşarak, özgürlüğünü korumak için Moğolistana göç ediyor. Moğolistan hanı İsen boğa Canibek ve Kerey sultan ve onun kendini kazak adı ile anacak boylara Şu nehri ve Kozıbası dağları yöresinden uc bölgeyi ülke edinmesine izin veriyor. Daha sonra Kazak hanlığı'na dönüşen bu hanlık 1465'ten 1847'ye kadar Kırgız Bozkırlarındaki Türk kavimlerinin ortak adı oldu. Kazak Hanlığı, bugünkü Kazakistan toprakları üzerinde üç parçadan oluşuyordu: Büyük Cüz, Orta Cüz, Küçük Cüz. Söz konusu cüzler 1771'den sonra birbirinden bağımsız hareket etmeye başladılar. 1770 sonlarında Kazak cüzleri güçlü Rus İmparatorluğu ve Çinarasındaki mücadele arasında kaldı. 1847'de Kazak hanı olan "Kenesarı Han" döneminde Ruslar, Kazak cüzleri üzerideki egemenliğini tam olarak sağladılar. 1863'te tüm Orta Asya'da bir "Turkestan Genel Valiliği" kuruldu ve bölge bölümlere ayırdı. Bu dönemde Ruslar Kazak bölgesini, "Kazak Kırgızları Hanlığı" olarak adlandırdı. 1900'lerle birlikte pek çok Rus, Kırgız Bozkırlarına yerleşmeye başladı. 1906'da Orta Asya'yıRusya'ya bağlayan demiryolu bitirildi. Açlık ve politik sebeplerle 1912-1917 yılları arasında Rus hükûmetine karşı Orta Asya'da ayaklanma başladı. 1917'de Çarlık Rusya'da ihtilâl olması sebebiyle Orta Asya'da bağımsız dönem yaşandı. 1917-1920 yılları arasında eski Kazak cüzleri biraraya gelerek bağımsız "Alaş Orda Devleti"ni kurdular. Hükûmet Başkanı, Alikhan Bokeikhanov, başkenti Semey olan bu devlet üç yıl yaşayabildi. 1920'den sonra Ruslar egemenliği ele geçirdiler ve bu tarihten sonra Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği dönemi başladı.
SovyetӀer BirӀiği Dönemi
1920'de Orta Asya'da Ruslar iki Sovyet Cumhuriyeti kurdular. Bugünkü Kazakistan'da kurulan cumhuriyete "Kırgızistan Özerk SSC" adını verdiler. 1925'de ise yanlış adlandırıldığı gerekçesiyle SSCB yönetimi, Kırgızistan Özerk SSC adını "Kazakistan Özerk SSC" olarak değiştirdi. İlk dönemler Orenburg şehri de Kazakistan'a dahildi; ancak daha sonraRusya'ya bağlandı. 1936'da Özerk ibaresi kaldırılarak "Kazakistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti" kuruldu. 1924'den 1934'e kadar tarım politikaları nedeniyle sorunlar yaşandı. Pek çok Kazak boyu, Uygur bölgesine göç etti. II. Dünya Savaşı'nda zor dönemler geçiren ve nüfusunda büyük azalma olan Kazakistan SSC, Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliğidönemi boyunca Sovyet tarım politikalarının uygulandığı bir merkez oldu. 1990 yılında meydana gelen ekonomik krizler ve Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği'nin yıkılmasından sonra 1991 yılında bağımsız olarak dünya arenasında yerini aldı.
Demografi
Nüfus
1926'da 3.713.000 olan nüfus 1959 yılında 1 milyon azalmıştır. 2006 verilerine göre 15.300.000 nüfusa sahiptir. 1989'da 16,464,000 olan nüfus 1999 nüfus sayımına kadar yıllık ortalama %1’lik bir azalma ile 14.953.000'a düştü. 2000-2001 döneminde de düşme devam etmesine karşın 2003-2004 döneminde azalış trendi durarak % 0,7 oranında artışla 14.951.000'a ulaştı. 2006 itibariyle nüfusun 15.300.000 olduğu tahmin edilmektedir. Etnik grupların dağılımı şöyledir:
- Kazaklar: %62,2
- Ruslar %25,6
- Ukraynalılar: %2,9
- Almanlar: %1,4
- Özbekler: %2,9
- Tatarlar: %1,9
- Uygurlar: %1,8
| Etnik Köken | 1897 % | 1911 % | 1926 % | 1939 % | 1959 % | 1970 % | 1979 % | 1989 % | 1999 % | 2006 % |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Kazak | 74,9 | 60,8 | 59,5 | 38 | 30 | 32,6 | 36 | 39,7 | 53,4 | 62,2 |
| Rus | 10,8 | 27,0 | 18,0 | 40,2 | 42,7 | 42,4 | 40,8 | 37,4 | 29,9 | 15,6 |
| Ukraynalı | * | * | 12,4 | 10,8 | 8,2 | 7,2 | 6,1 | 5,4 | 3,7 | 0,9 |
| Alman | - | - | 0,7 | 1,5 | 7,1 | 6,6 | 6,1 | 5,8 | 2,4 | 0,4 |
| Tatar | 1,2 | 1,1 | 0,7 | 1,6 | 1,5 | 2,2 | 2,1 | 2 | 1,7 | 5,9 |
| Özbek | 1,3 | 1,1 | 3,2 | 1,7 | 1,1 | 1,7 | 1,8 | 2 | 2,5 | 8,9 |
| Beyaz Rus | * | * | - | 0,5 | 1,2 | 1,5 | 1,2 | 1,1 | 0,8 | - |
| Uygur | - | - | - | - | 0,6 | 0,9 | 1,0 | 1,1 | 1,4 | 6,5 |
| Diğer | - | - | - | - | 0,1 | 0,2 | 0,1 | 0,1 | 0.3 | - |
* 1897 ve 1911 arası tüm Slavlar Rus olarak kaydedilmiştir.
Ekonomi
Bağımsızlığın ardından siyasî ve ekonomik istikrara kavuşan Kazakistan'da büyük petrol, uranyum, demir, altın ve kurşun rezervleri bulunmaktadır. Kazakistan doğal kaynakları ve coğrafyası itibarıyla önemli bir ülkedir. Hacim ve çeşit bakımından mineral ve hammadde yatakları ile dünyanın sayılı ülkelerinden biridir.
Kazakistan'da 1225 çeşit mineral ihtiva eden 493 yatak bulunmaktadır. Uranyum, krom, kurşun ve çinko yataklarının zenginliği itibarıyla dünya ikincisi, mangan itibarıyla dünya üçüncüsü, bakır itibarıyla de beşincisidir. Kömür, demir ve altın rezervleri itibarıyla Kazakistan dünya sıralamasında ilk on ülke arasında, doğalgaz, petrol ve alüminyum rezervleri itibarıyla da, sırası ile ilk on iki, ilk on üç ve ilk on yedi ülke arasında yer almaktadır. Kazakistan'da 1996 yılında dünyanın en büyük üçüncü altın madeni bulunmuştur.Dünyadaki kromun %26'sı, altının %20'si, uranyumun %17'si Kazakistandadır.
Ülkenin mineral ve hammadde üretimi ise, kendi ihtiyacının çok üstündedir. Bu nedenle metalik bizmut, süngersi titanyum, kil ve rafine bakır, mangan ve konsantreleri üretiminin yüzde 90'ı, petrol, metalik kurşun ve çinko üretiminin yüzde 80'i ile doğalgaz, kömür, demir cevheri ve krom üretiminin de yüzde 50'den fazlası ihraç edilmektedir. Kazakistan toprakları altında keşfedilmiş maddi zenginlik 2 trilyon ABD Doları'ndan fazladır.
İklim
Kazakistan’ın okyanuslardan uzak kalması ve deniz tesirini iç kısımlara girmesini engelleyen büyük dağların olması, Kazakistan iklimini kıtasal kara iklim yapmaktadır. Ülke genelinde yaz ve kış ayları arasında sıcaklık farkı çok büyüktür. Ocak ayında ortalama -19 dereceden -4 dereceye kadar; Temmuz ayında ise +19 dereceden +26 dereceye kadar farklılık göstermektedir.
Nehirler ve Göller
Kazakistan’da 85022 akarsu bulunmaktadır. Bunların büyük bir bölümü, Hazar Denizi (sahası 374 bin kilometrekare, dünyanın en büyük gölüdür), Aral Denizi (sahası 46,64 bin kilometrekare) ve Balkaş Gölü (sahası 18,2 bin kilometrekaredir) su toplama havzalarında yer almaktadır. Ayrıca Kazakistan 48.000 civarında büyük ve küçük göllere sahiptir. Ülkeyi boydan boya geçen başlıca akarsular Ertis (Kazakistan toprakları dahilinde uzunluğu 1700 km.), Esil (1400 km.), Sırderya (1400 km.) ve Ural /Jayık/ - 1082 kilometredir.
- kaynak: vikipedia
- Not: İçerik, internetten alıntılanarak derlenmiştir…