Türk Alemi: Güney Azerbaycan'a Ermeni ihaneti

22-08-2015

Dünyaya özlərini məzlum, zərərçəkən xalq kimi tanıdan ermənilər XX əsrdə qonşu xalqlara qarşı ən böyük cinayətlər törətməklə yadda qaldılar. Onlar qonaq kimi gəlib sığındıqları ərazilərin aborigen xalqlarına qarşı qiyam etməklə günahsız qanlar tökür, ərazi iddialarında özünə dini, missioner tərəfdarlar toplayıb yerli azərbaycanlıların başına olmazın müsibətlər gətirirdilər.

Bu, təkcə Şimali Azərbaycanda deyil, Cənubi Azərbaycanda da paralel aksiyalarla müşayiət olunur, regiondakı xristian assurların dağıdıcı qüvvələri bu məkrli oyuna cəlb olunurdu. Şimalda rus provaslav köməyinə arxalanan ermənilər cənubda fars şovinizminə, eləcə də qeyri-türk xristianların birliyinə güvənib dinc azərbaycanlıların soyqırımını təşkil edir, bu zaman qocalara, qadınlara və uşaqlara belə aman vermirdilər. Təəssüflər olsun ki, Şimalda bolşevik-daşnak ittifaqı hakimiyyətə gəlib tökülən bütün qanları özündən əvvəlki quruluşun ayağına yazdığı kimi, İran ərazisində də cənublu, soydaşlarımızın soyqırımı fars şovinizminin antitürk siyasəti nəticəsində zaman-zaman lokallaşdırılıb unutdurulurdu. Nə yaxşı ki, o günlərin canlı şahidləri olan bir çox qələm adamları hadisələrin salnaməsini yaradıb bugünümüzə yaddaş qoya bildilər. Tarixdə analoqu olmayan erməni vəhşilikləri nəticəsində qətlə yetirilmiş minlərlə soydaşımızın faciəli taleyi bu mənbələrdə bizə gəlib çatmış, öz istiqlalı uğrunda daim mübarizə aparan xalqımıza qarşı xəyanət baltası çalan ermənilərin siyasət maskasını yırtan tutarlı ittihama çevrilmişdir. O faciəli günlərin canlı şahidlərindən olan Əli Dehqaninin farsca yazdığı “Zərdüşt peyğəmbərin yurdu Urmiya” əsəri azərbaycanlılara qarşı ermənilərin törətdikləri soyqırımının acı nəticələrindən bəhs edir.

Bu faciəli mövzuya Məhəmməd Taməddünin fars dilində yazdığı “Urmiya tarixi” əsərində də geniş yer ayrılır.

Daha bir farsdilli mənbə - Kaviyanpurun “Urmiya tarixi” bu qanlı hadisələri başqa yöndə diqqətə çatdırır (Böyük Rəsuloğlu, Azərbaycan yolunda (məqalələr toplusu), “Urmudan Şamaxıya mart qırğınları”, “Qartal” nəşriyyatı, Bakı, 2001). Fars şovinizminin qatı təbliğatçısı kimi tanınan Seyid Əhməd Kəsrəvi “On səkkiz illik Azərbaycan tarixi” əsərində xalqımıza qarşı aparılmış bu genosid siyasətindən yan ötə bilməmişdir (Seyid Əhməd Kəsrəvi. Tarixi 18 salaye Azərbaycan, “Əmir Kəbir” nəşriyyatı, Tehran, 1969).

Tarixi həqiqətlərdən xəbərdar olan Ə.Kəsrəvinin şovinist xisləti alim, tarixçi məntiqini burada da üstələmiş, Azərbaycan toponimlərini saxtalaşdırmaq cəhdləri ilə elmi həqiqətdən uzaq fərziyyələr irəli sürməyə çalışmışdır. Əslində, Azərbaycan toponimlərini saxtalaşdırmaq məqsədi ilə yazdığı əsərdə onun faciələrdən yan ötə bilməməsi soyqırımın miqyasından, faciənin böyüklüyündən xəbər verir.

1917-1918-ci illərdə Güney Azərbaycanın qərb vilayətlərində baş verən bu qanlı faciələrin kökü xeyli əvvəllərin hərbi planlaşdırılmasına söykənir: “1834-cü ildən başlayaraq buraya missionerlər gəlməyə başlayırlar. Onlar əvvəlcə məktəblər, xəstəxanalar, xeyriyyə cəmiyyətləri tikib təsis etməklə bir növ xalqı aldadırlar. Əslində, onlar 90 il müddətində bölgəni xristianlaşdırmaq, xristian qoşunu vasitəsilə buradakı müsəlman xalqını qırıb xristian dövləti yaratmağı qarşıya məqsəd qoymuşdular. İş o yerə çatdı ki, onlar dini missioner erməni-xristian qoşunu yaratmaq məqsədi ilə pul toplayıb göndərmişdilər”. (“Nəvid Azərbaycan” qəzeti, Urmiya, 2000, N 139).

Məşrutə hərəkatı dövründə ruslar bu qanlı aksiyaları susdurmaq istəyəndə ermənilər xristian birliyi amilindən məharətlə istifadə edirlər. Şahidlərin dediyinə görə, Urmiya və Təbriz ətrafına hərəkət edən rus qoşunları bu vaxt qəribə mənzərə ilə rastlaşırlar. Erməni və assuriyalılar bayram libası geyinib arvad-uşaqları ilə rus qoşunlarının pişvazına çıxır, onlara həmrəyliklərini bildirib canfəşanlıq göstərirlər. Azərbaycan ərazisində yerləşən rus qoşunlarına hər cür qulluq göstərən ermənilər tezliklə xaç qardaşlarının rəğbətini qazandılar, yeni qanlı aksiyalarda rusların da hərbi gücündən istifadə etməyə başladılar. Bu vaxtlar Osmanlı ərazisi sayılan Van gölü ətrafında assuriyalılar Türkiyə kürdlərinə məğlub olub Cənubi Azərbaycan ərazilərinə sığındılar. Yerli camaatın cilə adlandırdığı 25 min assuriyalı rusların xristian təəssübkeşliyi ilə Azərbaycan ərazilərində yerləşdirilir. Sonrakı qanlı faciələrə geniş şərait yaradan bu fakt ermənilərin də əl-qolunu açır, azəri türklərinin amansızcasına soyqırımını sürətləndirir. Xristianların patriarxı Bünyamin Marşimon ac və aqressiv soydaşlarını Salmas, Urmiya ərazilərində yerləşdirir, erməni havadarlarının göndərdiyi pullar hesabına qədim Azərbaycan torpaqlarında məskunlaşma sürətlənir... Onlar bir çox hallarda yerli əhalinin mal-mülkünü zorla əlindən alır, müqavimət göstərənləri isə qətlə yetirirlər. İlk günlər bu işə kənardan yardım edən ermənilər tezliklə fəal mövqeyə çıxır, köməksiz azərbaycanlıları açıq-aşkar məhv edirlər. İş o yerə çatır ki, İran hökuməti Tehranda çıxan qəzetlərdə öz gücsüzlüyünü etiraf edir. Tezliklə erməni və assuriyalı xristianların hərbi himayədarına çevrilən ruslar həm silah-sursatla, həm də canlı qüvvə ilə antiazərbaycan “ittifaqına” yardım edir, yerli camaatın talan və qətlində ermənilərin mənafeyini qoruyur. Təpədən-dırnağa silahlanmış erməni və assuriyalılar bölgədə azərbaycanlıların fəaliyyətini məhdudlaşdırır, yollarda pusqular qurub quldurluq edir, kəndlərə, obalara basqınlarla qətl və qarətləri gündəlik vərdişə çevirirlər.

Bu qanlı qırğınların təşkilatçısı və iştirakçıları haqqında mənbələrdəki məlumatlar məkrli düşmənin siyasətinin tarixi köklərindən xəbər verir. Seyid Əhməd Kəsrəvi yazır: “12 min cilə (assuriyalı) ailəsi başçıları Marşimonla Osmanlı ərazilərindən gəldilər. 20 min erməni və assuriyalı ailəsi isə Urmi, Salmas, Sulduz ətrafından onlara qoşuldu. üstəlik 5-6 min erməni İrəvan, Van və Naxçıvandan gəlib bunlara birləşdilər. Bunların 20 mini yaxşı döyüşən döyüşçü idi. 800 rus əsgəri isə Rusiyaya getməyib qaldı, 72 fransız sərkərdəsi ilə xristianlara yol göstərdilər. Erməni və assuriyalılardan təşkil olunmuş xristian qoşununun 25 ədəd topu da var idi”.

Böyük canlı qüvvə və hərbi sursat toplamış erməni-assur birləşməsi tezliklə Urmiya şəhəri ətrafında səngər qurub mövqe tutur, şəhər camaatını yersiz yoxlamalarla soyub talan edirdilər. Şəhər rəhbərlərinin və ağsaqqallarının çoxsaylı müraciətlərinə məhəl qoymayan ermənilər gündüz barışığa vəd versələr də, gecələr bu vədi pozaraq qanlı cinayətlər törədir, şəhərin ayrı-ayrı məhəllələrini yandırıb yaxırdılar. Bu açıq hərbi müdaxilələr, sadəcə, tüfənglə deyil, topların dağıdıcı atəşləri ilə müşayiət olunur, yerli əhali arasında böyük tələfata səbəb olurdu. Artıq heç bir yandan kömək görməyən azərbaycanlılar sadə odlu silahlarla müdafiəyə qalxırlar. Xüsusən erməni-assur mövqelərinə yaxın yerləşən Yurdşah, Əskərxan, Məhdəlqədər məhəllələrində yaşayanlar arvad-uşaqları başqa yerə köçürüb döyüşə atılmağı qərara alırlar. Ə.Kəsrəvi bu döyüşü belə təsvir edir: “Müharibə səhər tezdən başlandı. Ermənilər Dialə və Cuhud dağlarından şəhəri top atəşinə tutdular. Əhali xristianların topunun da olduğunu görüb qorxuya düşdü. Hər tərəfdən şəhərə yürüş etdilər, Əskərxan, Məhdəlqədər, Yurdşah və Seyid Hüseyn bağı küçəsi yürüşə məruz qaldı. Evlər talanıb yandırıldı. Həmin gün axşam Qaradağlı silahlıları heç bir iş görmədən Urmiya, Salmas yolu ilə qaçdılar”.

Şəhər küçələrinə soxulan erməni qoşunu dinc əhaliyə divan tutur, talan və dağıntıları davam etdirirdilər. Dini missionerlərin başçısı Mister Şed döyüşləri şəhər tam təslim edilənə qədər davam etdirməyi məsləhət görür. Azərbaycanlıların soyqırımını gözləri ilə görmüş Motemed-Əlvözəra öz qeydlərində belə məlumat verir: “Səhərə kimi atışma kəsilmədi. Səhər hökumət mərkəzinə gəldim. Raportlardan məlum oldu ki, gecə dəhşətli faciələr baş verib. Ciləlar və ermənilər hücum edib təxminən 500 evi odlayıblar, azərbaycanlı əhalini qətlə yetiriblər. Lakin qırğın səhəri gün də davam etdi. Həmin gün qırğında 10 minə yaxın günahsız azərbaycanlı qadın və uşaq qətlə yetirildi. Səhər tezdən başlanan qətl-qarət nahardan sonra Mister Şedin dayanmaq əmrinə məhəl qoymadan davam etdirildi. Xristianlar istədikləri azərbaycanlıları öldürürdülər”.

Həmin günlərin qanlı xronikasını əks etdirən salnamə kimi Əli Dehqaninin “Zərdüşt peyğəmbərin yurdu Urmiya” əsərində axır çərşənbə günü azərbaycanlıların başına gətirilən müsibətlər haqqında oxuyuruq: “Amerikanın Urmiyadakı konsulu Mister Şedin hiyləsi ilə tərk-silah olunmuş azərbaycanlılarla müzakirədən sonra urmiyalılar aldandıqlarını başa düşdülər...”.

Əli Dehqani daha sonra yazır: “Bu gün Günəş ili 1226-cı il, İsfənd ayının 26-cı - Axır çərşənbə (17 mart, 1918) Urmiya şəhərində erməni daşnakları və ciləların 10 min nəfərə yaxın azərbaycanlını qırdığının şahidiyəm”.

Azərbaycanlılara qarşı soyqırımı təşkil edən ermənilər təkcə assurlardan deyil, yerli kürdlərin hərbi gücündən də istifadə etmək məqsədi ilə gizli danışıqlar aparırdılar. Bu işdə hiylə işlədib assur başçısı Marşimonu irəli verən ermənilər onun kürd lideri Simetko ilə görüşünü təşkil edirlər. Görüş zamanı sözləri çəp gəldiyindən Simetko Marşimonu vurub öldürür və ermənilərin bu məkrli təklifinə qarşı çıxır. Marşimonun ölümündən sonra hərbi hakimiyyətə erməni Aqa Petros başçılıq edir. Petrosun hücum əmrlərini yerinə yetirən qoşun Urmiyadan sonra Salmas, Deyləcan, Xoy şəhərlərinə, eləcə də yolüstü kəndlərə, qəsəbələrə basqınlar edir, dinc azərbaycanlıları qətlə yetirirdilər. Ə.Kəsrəvi yazır ki, Aqa Petrosun başçılığı ilə keçirilən bu qanlı aksiyalar zamanı Salmasda bircə abad kənd belə qalmadı. Çarəsiz qalan xalq öldürülür, imkanı olan qaçıb gedirdi. O gün olmurdu ki, Urmiyada adam qətlə yetirilməsin...

Cənubi Azərbaycanda ermənilərin törətdiyi qanlı faciələrin az bir qismi haqqında məlumatlar verən bu yazıları ürək ağrısız oxumaq mümkün deyil. Düşdükləri yerdə gözəl təşkilatlanmağı və gizli silahlanmağı, hiylə və məkrlərinə tərəfdar tapıb qanlı qırğınlar törətməyi bacaran ermənilərin zavallı xalqımıza qarşı belə qatı düşmənçiliyinin səbəbini axtarıb tapmaq mümkün deyil. Tarixdə erməni xisləti kimi tanınan bu xəyanət və vəhşilik bəşəriyyətə qarşı təhlükə kimi hər bir düşüncəli insanı daim narahat etməlidir.

İranın “Nəvid Azərbaycan” qəzeti 2000-ci il 139-cu sayında Osmanlı ordusunun bu qırğının qarşısını almaq üçün Cənubi Azərbaycana gəldiyini yazır: “Urmu, Salmas, Xoy şəhərləri və bu şəhərlər arasında olan kəndlərdə Azərbaycan türklərinin soyqırımı və talanının davam etdiyi bir vaxt Osmanlı ordusu onların yardımına gəlir və azərbaycanlıları bəlkə də yox olmaq təhlükəsindən qurtarır. Osmanlı ordusu 1918-ci ilin iyun ayında Xoy şəhərinə çatır. Ordu oradan Salmasa doğru hərəkət edib erməni-assur birləşmələrinə həmlə edir. Petros bu döyüşə Urmiyadan topxana da gətirmişdi. Bir neçə günlük müharibədən sonra erməni ordusu dağıdıldı, onlar ailələrini, mal-qaralarını götürüb qaçmağa başladılar”.

Yaralı ilan xislətini yaşadan ermənilər geri çəkilərkən də Azərbaycan kəndlərini odlara qalayır, dinc insanları qətlə yetirməyi qənimət bilirdilər. Belə ki, geri çəkilən ermənilər Urmiyada yenidən dinc əhaliyə hücum etdilər. Onlar bir tərəfdən Osmanlı qoşununa müqavimət göstərir, bir yandan da məğlubiyyətin acığını dinc urmiyalılardan çıxırdılar.

Seyid Əhməd Kəsrəvi Xoy barədə ermənilərin məqsədlərini açıqlayır: “Həmin il “böyük Ermənistan” yaratmaq fikrində olan daşnak partiyasının başçısı Andronik Xoy şəhərini ələ keçirmək və erməni-assur qoşununa birləşmək üçün 8000 nəfərlik hərbi qüvvə ilə (onların 10.000 nəfərlik ailəsi ilə) Culfa yolundan Xoy şəhərinə tərəf hərəkət etdi. Ermənilər belə qərara gəlmişdilər ki, Xoy şəhərini tutub, onun əhalisini qırandan sonra on min erməni ailəsini burada məskunlaşdırmaqla Azərbaycanın bu hissəsini Ermənistana birləşdirsinlər”.

Erməni məkrindən xəbərsiz olan Xoy sakinləri yaxınlaşan təhlükə haqqında Osmanlı sərkərdələrinin xəbərdarlığına çox da inanmırdılar və ilk erməni həmlələri zamanı böyük itkilər vermiş olurdular. Xoy yaxınlığında hərbi güclər arasındakı qeyri-bərabərlik özünü göstərdi.

“Müsəlmanlar az olduqları üçün məğlub olub Xoya qaçdılar. Əhali bunu görən kimi məscidlərə toplaşıb, müharibə komissiyası təyin etdi. Onlar darvazaları bağlayıb, hazırlıq gördülər. Səhəri gün ermənilər şəhərin 300 metrliyinə çatdılar. Onlar şəhəri top atəşinə tutdular. Müharibədə hətta Xoy qadınları da iştirak edirdilər. Müharibənin sonlarında Osmanlı ordusu özünü Salmas tərəfdən Xoya çatdırdı. Bunu eşidən Xoy əhalisi sevinərək müqaviməti gücləndirdi. Nəhayət, Osmanlı qoşunu yetişərək topları dağ başında qurdu, erməni ordusunu atəşə tutdu. Ermənilər qalib olmağa ümidlərini itirib gəldikləri yolla geri dönüb qaçdılar”.

Lakin bu məğlubiyyət də azərbaycanlıların soyqırımına nəhayət vermədi. Ermənilər yeni planlar cızır, müdafiə həlqəsi zəif olan şəhərlərə lokal hücumlar edib yeni faciələr törədirdilər. Ermənilər öz məkrli planlarında rusların Urmiya gölündəki hərbi gəmisindən istifadəni də nəzərdə tuturdular. O gəmi 180 nəfərlik erməni-assur hərbçisinin əlində idi. Məqsəd bu gəmidə toplar yerləşdirib Şərəfxana limanına çıxmaq, limandakı gəmiləri ələ keçirib yeni hərbi əməliyyata başlamaq idi. Bu niyyətə qovuşmaq üçün onlar hər cür cinayətə əl atır, dinc əhalini, din xadimlərini belə qətlə yetirirdilər.

Erməni-assurların gizli niyyətlərini faş edən Ağa Mirməhəmməd Pişnamaz Xalxalinin qətli də erməni vəhşiliyinin daha bir nümunəsi idi.

Tarix və insanlıq qarşısında məsuliyyətini dərk etməyən ermənilər hərbi, ideoloji cəhətdən tam tərk-silah olunandan sonra da öz heyvani ehtiraslarından, yırtıcı təbiətlərindən əl çəkmir, məğlubiyyətin reallığını görüb Urmiyadan qaçarkən yollarda, kəndlərdə olmazın vəhşiliklər törədirdilər. “...Onlar Osmanlı ordusunun yaxınlaşdığını görüb şəhəri tərk etdilər. Bu dəhşətli hadisədə ermənilər və assurlar 10 min nəfərdən çox azərbaycanlını öldürdülər. Çarəsiz xalq 6 ay çətinlik və faciədən sonra erməni və assurların qaçdığını görüb sevindi. (“Nəvid Azərbaycan” qəzeti, Urmiya, 2000 N 139).

Məmməd Səid Ordubadi baş verən kütləvi qırğınlar barədə “Qanlı sənələr” əsərində (Tehran, 1992) yazır: “Azərbaycanlılar faciənin ağır nəticələrini sonra görüb dərk etdilər. Qısa bir müddətdə Güney Azərbaycanda qətlə yetirilənlərin sayı o qədər böyük idi ki, onun necə acınacaqlı olduğunu qələmə almaq mümkün deyil. Qərb bölgəsinin şəhər və kəndləri yandırılıb, viran edilmiş, 150 min azəri türkü qətlə yetirilmişdi”.

Dünya xristian birliyinin dəstəyi ilə azəri torpaqlarımızda özünə dövlət yaratmış ermənilər XX əsrin sonlarında da əsrin əvvəllərindəki cinayətləri təkrar etdilər. Bu dəfə Dağlıq Qarabağı, Xocalını, Şuşanı, Xankədini müharibə meydanına çevirib bir milyondan artıq vətəndaşımızı dədə-baba yurdundan didərgin saldılar. Təəssüf doğuran odur ki, dünyanın hər hansı bölgəsində sülh, barış yaratmaq məqsədi ilə sınanıb sınaqdan çıxmış beynəlxalq güclər bu qanlı faciənin günahkarı olan ermənilərə münasibətdə yenə də üz saxlayır. XXI əsrin əvvəllərində belə xristian təəssübkeşliyini göstərir, beynəlxalq terrora qarşı təpkidə xristian-müsəlman faktorlarına ikili standartla yanaşırlar. Elə bu münasibətin nəticəsidir ki, Azərbaycanın tarixən pozulan ərazi haqları bu gün də aşkarcasına pozulur.

İstər Şimali Azərbaycanda, istərsə də Cənubi Azərbaycanda ermənilərin soydaşlarımıza qarşı soyqırımı bu gün dünyanın güclü dövlətləri tərəfindən nədənsə pərdələnir, əksinə, dünya türklərinə qarsı ermənilərin şantajı böyük dəstək qazanır.

İkili standartın mövcudluğu şəraitində üzə çıxarılan və təhlilə cəlb olunan belə yazılar da yaddaş və səmərəli fəaliyyət üçündür. Kökü çox-çox qədimlərə gedib çıxan erməni ərazi iddiasına və düşmənçiliyinə qarşı dayanmaq yalnız adekvat mübarizə formaları işləyib hazırlayan ayıq yaddaş hesabına mümkündür. Zamanın hökmü də xalqın, millətin iradəsinin hökmünə söykənir.

Hüseyn ŞƏRQİ (Soytürk)

------------------

Güney Azerbaycan'a Ermeni ihaneti

11:12 / 22-08-2015 / bakış - 222

Dünyaya kendilerini mazlum, mağdur halk olarak tanıtan Ermeniler yirminci yüzyılda komşu halklara karşı en büyük suçları işlemekten akılda kaldılar. Onlar misafir olarak gelip sığındıkları arazilerin aborigen halklarına karşı kıyam etmekle masum kanlar döküyor, toprak iddialarında kendisine dini, misyoner taraftarlar toplayıp yerli Azerilerin başına olmazın musibetler getiriyorlardı. Bu, sadece Kuzey Azerbaycan'da değil, Güney Azerbaycan'da da paralel aksiyalarla eşlik ediyor, bölgedeki Hıristiyan assurların yıkıcı güçleri kurnaz oyuna dahil ediliyordu. Kuzeyde Rus provaslav yardımına güvenen Ermeniler güneyde Fars şovenizmine, ayrıca sivil türk Hıristiyanların birliğine güvenip huzurlu Azerbaycanlıların soykırımını teşkil ediyor, bu zaman ihtiyarlara, kadınlara ve çocuklara bile aman vermiyorlardı. Ne yazık ki, Kuzeyde Bolşevik-Taşnak ittifakı iktidara gelip dökülen tüm kanları önündeki yapının ayağına yazdığı gibi, İran topraklarında da güneyli, soydaşlarımızın soykırımı fars şovenizminin antitürk politikası sonucunda zaman zaman lokallaşdırılıb unutdurulurdu. Ne iyi ki, o günlerin canlı tanıkları olan birçok kalem adamları olayların salnamesini yaratıp günümüze bellek koyabilir bildiler. Tarihte benzeri olmayan Ermeni vahşetleri sonucu katledilmiş binlerce soydaşımızın trajik kaderi bu kaynaklarda bize ulaşmış, kendi istiklali uğrunda daim mücadele eden halkımıza karşı ihanet baltası çalan Ermenilerin siyaset maskesini yırtan tutarlı ittihama dönüşmüştür. O trajik günlerin canlı tanıklarından olan Ali Dehqaninin Farsça yazdığı "Zerdüşt peygamberin yurdu Urmiya" eseri Azerbaycanlılara karşı Ermenilerin yaptıkları soykırımın acı sonuçlarından bahsediyor.

Bu trajik konuya Muhammed Taməddünin Farsça yazdığı "Urumiye Tarihi" eserinde de geniş yer ayrılıyor.

Daha bir farsdilli kaynak - Kaviyanpurun "Urumiye tarihi" bu kanlı olayları başka yönde edilmelidir (Büyük Rəsuloğlu, Azerbaycan yolunda (makaleler toplama), "Urmudan Şamahı'ya Mart katliamları", "Kartal" neşriyatı, Bakı, 2001). Fars şovenizmi katı tebliğatçısı olarak bilinen Seyyid Ahmed Kesrevi "On sekiz yıllık Azerbaycan tarihi" eserinde halkımıza karşı yapılan bu soykırım politikasından yan öte değildi (Seyid Ahmet Kesrevi. Tarihi 18 salaye Azerbaycan, "Emir Kebir" Yayınevi, Tahran, 1969).

Tarihi gerçeklerden haberdar olan Ə.Kəsrəvinin şovenist xisleti akademisyen, tarihçi mantığını burada da etkisi altına aldı, Azerbaycan toponimlərini saxtalaşdırmaq girişimleri ile bilimsel gerçek dışı varsayımlar ileri sürmeye çalışmıştır. Aslında, Azerbaycan toponimlərini saxtalaşdırmaq amacıyla yazdığı eserde onun facielerden yan öte bilmemesi soykırımın miqyasından, facianın büyüklüğünden haber verir.

1917-1918 yıllarında Güney Azerbaycan'ın batı vilayetlerinde meydana gelen bu kanlı faciaların kökü hayli evvellerin askeri planlaması dayanıyor: "1834 yılından başlayarak buraya misyonerler gelmeye başlarlar. Onlar öncelikle okullar, hastaneler, hayır cemiyetleri dikip tesis etmekle bir nevi halkı kandırıyorlar. Aslında, onlar 90 yıl boyunca bölgeyi Hıristiyan, Hıristiyan orduları aracılığıyla buradaki Müslüman halkı kırıp Hıristiyan devleti yaratmayı öne amaç koymuşlardır. İş o yere çatdı ki, onlar dini misyoner Ermeni-Hıristiyan ordusu oluşturmak amacıyla para toplayıp göndermişlerdi ". ( "Nevid Azerbaycan" gazetesi, Urmiye, 2000, N 139).

Meşrutiyet hareketi döneminde Ruslar bu kanlı eylemleri susturmak isteyince Ermeniler Hıristiyan birliği amilinden ustaca kullanırlar. Tanıkların anlattığına göre, Urmiye ve Tebriz çevresine hareket eden Rus birlikleri bu arada garip manzara ile rastlaşırlar. Ermeni ve assuriyalılar bayram elbisesi giyip eşleri ve çocuklarıyla Rus birliklerinin pişvazına çıkıyor, onlara həmrəyliklərini söyledi canfeşanlıq gösterirler. Azerbaycan topraklarında bulunan Rus birliklerine her türlü bakım gösteren Ermeniler yakında haç kardeşlerinin beğenisini kazandılar, yeni kanlı eylemlere Rusların da askeri gücünden istifade etmeye başladılar. Bu sırada Osmanlı toprağı sayılan Van gölü etrafında assuriyalılar Türkiye Kürtlerine yenilip Güney Azerbaycan topraklarına sığındılar. Yerel halkın çile adlandırdığı 25 bin assuriyalı Rusların Hıristiyan kaygılarla Azerbaycan topraklarında yerleştirilir. Sonraki kanlı trajedilere geniş yol açan bu durum Ermenilerin de elini kolunu açar, Azeri Türklerinin acımasızca soykırımını hızlandırır. Hıristiyanların Patriği Bünyamin Marşimon aç ve agresif soydaşlarını Salmas, Urmiye arazilerinde yerleştiriyor, Ermeni destekçilerinin gönderdiği paralar hesabına eski Azerbaycan topraklarında yerleşim hızlanıyor ... Onlar birçok durumlarda yerel halkın mal mülkünü zorla elinden alır, direnenleri ise qetle getiriyorlar. İlk günler bu işe dışarıdan yardım eden Ermeniler yakında aktif konuma çıkıyor, yardımsız Azerbaycanlıları açıkça imha ediyorlar. İş o yere çatır ki, İran hükümeti Tahran'da çıkan gazetelerde kendi güçsüzlüğünü itiraf ediyor. Yakında Ermeni ve assuriyalı Hıristiyanların askeri sahipleri dönüşen Ruslar hem silah-mühimmatla, hem de canlı kuvvet ile antiazerbaycan "ittifakına" yardım ediyor, yerel halkın talan ve qetlinde Ermenilerin çıkarlarını koruyor. Tepeden tırnağa silahlanmış Ermeni ve assuriyalılar bölgede Azerilerin etkinliğini kısıtlar, yollarda pusqularda kurup korsanlık yapıyor, köylere, obaları baskınlarla katleden ve qarətləri günlük alışkanlığa çevirirler.

Bu kanlı katliamların düzenleyicisi ve katılımcıları hakkında kaynaklardaki bilgiler sinsi düşmanın politikasının tarihi köklerinden haber verir. Seyid Ahmet Kesrevi yazıyor: "12 bin çile (assuriyalı) ailesi başkanları Marşimonla Osmanlı topraklarından geldiler. 20 bin Ermeni ve assuriyalı ailesi ise Urmi, Salmas, Sulduz çevresinden ona katıldı. üstelik 5-6 bin Ermeni Erivan, Van ve Naxçıvandan gelip bunlara birleştiler. Bunların 20 bini iyi savaşan savaşçı idi. 800 Rus askeri ise Rusya'ya gitmeyip kaldı, 72 Fransız komutanı ile Hıristiyanlara yol gösterdiler. Ermeni ve assuriyalılardan oluşan Hıristiyan ordusuna 25 adet topu vardı ".

Büyük canlı kuvvet ve askeri mühimmat toplamış Ermeni-assur birleşmesi yakında Urumiye kenti civarında barikat kurup pozisyon tutuyor, şehir cemaatini yersiz yoxlamalarla soyup talan ediyorlardı. Şehir yöneticilerinin ve ileri gelenlerini sayıda başvurularına göz ardı eden Ermeniler gündüz barışığa vaat verseler de, geceler bu vaadi bozarak kanlı cinayetler töredir, şehrin farklı mahallelerini yakıp yaxırdılar. Bu açık bir askeri müdahaleler, sadece, tüfekle değil, topların yıkıcı ateşleri eşlik ediyor, yerel halk arasında büyük telefata neden oluyordu. Artık hiç bir yandan yardım görmeyen Azerbaycanlılar basit ateşli silahlarla savunmaya çıkabilmektedir. Özellikle Ermeni-assur mevkilerine yakın yerleşen Yurdşah, Əskərxan, Məhdəlqədər mahallelerinde yaşayanlar çoluk çocukları başka yere kopyalayıp savaşa atılmayı karar alırlar. Ə.Kəsrəvi bu savaşı şöyle tarif ediyor: "Savaş erkenden başlandı. Ermeniler Dialə ve Cuhud dağlarından kenti top ateşine tuttular. Nüfus Hıristiyanların topunun da olduğunu görüp korkmaya başladı. Her yandan kente yürüyüş yaptılar, Əskərxan, Məhdəlqədər, Yurdşah ve Seyyid Hüseyin bağı sokak yürüyüşe tabi tutuldu. Evler talanıb yakıldı. Aynı gün akşam Karadağlı orduları hiçbir iş görmeden Urmiye, Salmas yolu ile kaçtılar ".

Şehir sokaklarına sokulan Ermeni ordusu sivil halka divan tutuyor, talan ve enkazı sürdürüyorlardı. Dini misyonerlerin başkanı Mister Şed savaşları şehir tam teslim edilene kadar sürdürmeyi önermektedir. Azerbaycanlıların soykırımını gözleri ile görmüş Motemed-Əlvözəra kendi kayıtlarında şu bilgileri vermektedir: "Sabaha gibi atışma kesilmedi. Sabah hükümet merkezine geldim. Raporlar belli oldu ki, gece dehşetli facialar meydana geldi. Ciləlar ve Ermeniler saldırıp yaklaşık 500 evi odlayıblar, Azerbaycanlı halkı qetle yetiribler. Fakat katliam ertesi gün de devam etti. Aynı gün katliamda 10 bine yakın masum Azerbaycanlı kadın ve çocuk öldürüldü. Sabah erkenden başlanan katleden-yağma kahvaltıdan sonra Mister sedin durmak emrine hiç uğraşmadan devam ettirildi. Hıristiyanlar istedikleri Azerbaycanlıları öldürdüler ".

Bu günlerin kanlı xronikasını yansıtan salnamə gibi Ali Dehqaninin "Zerdüşt peygamberin yurdu Urmiya" eserinde ahir çarşamba günü Azerilerin başına getirilen müsibetler hakkında okuyoruz: "Amerika'nın Urmiyadakı konsolosu Mister sedin tuzağı ile terk-silah edilmiş azərbaycanlılarla tartışmadan sonra urmiyalılar aldandıklarını anladılar ..." .

Ali Dehqani daha sonra yazıyor: "Bugün Güneş yılı 1226 yılı, isfənd ayının 26. - Ahir Çarşamba (17 Mart 1918) Urmiye şehrinde Ermeni daşnakları ve ciləların 10 bin civarında azərbaycanlını qırdığının tanığıyım".

Azerbaycanlılara karşı soykırım düzenleyen Ermeniler sadece Asurlular değil, yerel Kürtlerin askeri gücünden de istifade etmek amacıyla gizli görüşmeler yapıyorlardı. Bu işte hile kullandı assur başkanı Marşimonu ileri gelen Ermeniler onun Kürt lideri Simetko ile görüşünü teşkil ediyorlar. Görüşme sırasında sözleri çep geldiğinden Simetko Marşimonu vurup öldürür ve ermenilerin bu kurnaz teklifine karşı çıkıyor. Marşimon'un ölümünden sonra askeri güç Ermeni Aqa Petros başkanlık ediyor. Petrosun saldırı emirlerini yerine getiren ordu Urmiyadan sonra Salmas, Deyləcan, Hoy kentlerine, ayrıca yolustu köylere, kasabalara baskınlar yapıyor, huzurlu Azerbaycanlıları qetle getiriyorlardı. Ə.Kəsrəvi yazıyor ki, Aqa Petrosun önderliğinde gerçekleştirilen bu kanlı gösteriler sırasında Salmasda tek abad köy bile kalmadı. Çaresiz kalan halk öldürülür, imkanı olan kaçıp gidiyordu. O gün olmuyordu ki, Urmiyada adam qetle verilmesin ...

Güney Azerbaycan'da Ermenilerin yaptığı kanlı faciaların az bir kısmı hakkında bilgiler veren bu yazıları kalp ağrısız okumak mümkün değil. Düştükleri yerde güzel təşkilatlanmağı ve gizli silahlanmağı, hile ve məkrlərinə taraftar bulup kanlı katliamlar işlemek başaran Ermenilerin zavallı halkımıza karşı böyle katı düşmanlığının nedenini ortaya çıkarmak mümkün değildir. Tarihte Ermeni xisleti olarak bilinen bu ihanet ve vahşet insanlığa karşı bir tehdit olarak her bir düşünceli insanı daima rahatsız etmelidir.

İran'ın "Nevid Azerbaycan" gazetesi 2000 139 uncu sayısında Osmanlı ordusunun bu katliamın önüne geçmek için Güney Azerbaycan'a geldiğini yazıyor: "Urmu, Salmas, Hoy şehirleri ve bu şehirler arasında olan köylerde Azerbaycan Türklerinin soykırımı ve talanının devam ettiği bir zaman Osmanlı ordusu onların yardımına gelir ve Azerileri belki de yok olmak tehlikesinden kurtarır. Osmanlı ordusu 1918 yılının Haziran ayında Hoy şehrine ulaşır. Ordu oradan Salmas doğru hareket edip Ermeni-assur birleşmelerine hamle yapıyor. Petros bu savaşa Urmiyadan Topxana da getirmişti. Bir kaç günlük savaştan sonra Ermeni ordusu kapandı, onlar ailelerini, mal-qaralarını alıp kaçmaya başladılar ".

Yaralı ilan xisletini yaşatan Ermeniler geri çekilirken de Azerbaycan köylerini odlara qalayır, masum insanları qetle getirmeyi ganimet biliyorlardı. Öyle ki, geri çekilen Ermeniler Urmiyada yeniden sivil halka saldırdılar. Onlar bir yandan Osmanlı ordusuna direniyor, bir yandan da yenilginin acığını huzurlu urmiyalılardan çıkıyorlardı.

Seyid Ahmet Kesrevi Hoy hakkında Ermenilerin amaçlarını açıklıyor: "Aynı yıl" büyük Ermenistan "kurmak fikrinde olan Taşnak partisinin başkanı Andronik Hoy şehrini ele geçirmek ve Ermeni-assur qosununa birleşmek için 8000 kişilik askeri kuvvet ile (onların 10.000 kişilik ailesiyle) Culfa yolundan Hoy kentine doğru hareket etti. Ermeniler karara varmışlardır ki, Hoy şehrini tutub onun halkı kıran sonra on bin ermeni ailesini burada məskunlaşdırmaqla Azerbaycan'ın bu bölümünü Ermenistan'a birleştirmesinler ".

Ermeni mekrinden habersiz olan Hoy sakinleri yaklaşan tehlike hakkında Osmanlı serkerdelerinin uyarısına çok da kesin ve ilk Ermeni hamleleri sırasında büyük kayıplar vermiş oluyorlardı. Hoy yakınlarında askeri güçler arasındaki eşitsizlik kendisini gösterdi.

"Müslümanlar az oldukları için yenilip Xoya kaçtılar. Nüfus Bunu görünce camilere toplanıp, savaş komisyonu belirledi. Onlar kapıları kapatıp, hazırlık gördüler. Ertesi gün Ermeniler şehrin 300 metrliyinə ulaştılar. Onlar kenti top ateşine tuttular. Savaşta bile Hoy kadınları da katıldılar. Savaşın sonlarında Osmanlı ordusu kendisini Salmas yandan Xoya iletti. Bunu duyan Hoy halkı sevinerek direnişi güçlendirdi. Son olarak, Osmanlı ordusu yetişerek topları dağ başında kurdu, Ermeni ordusunu ateşe tuttu. Ermeniler galip olmaya umutlarını kaybedip geldikleri yoldan geri dönüp kaçtılar. "

Fakat bu yenilgi de Azerbaycanlıların soykırımına nihayet vermedi. Ermeniler yeni planlar cizir, savunma halkası zayıf olan şehirlere lokal hamleler edip yeni facialar töredirdiler. Ermeniler kendi sinsi planlarında rusların Urumiye gölündeki askeri gemisinden kullanımını de kastediyorlardı. O gemi 180 kişilik Ermeni-assur herbçisinin elindeydi. Amaç bu gemide toplar yerleştirip Şerefxan limanına çıkmak, limandaki gemileri ele geçirip yeni askeri operasyona başlamak zorunda. Bu niyete ulaşmak için onlar her türlü suça el atıyor, ahalini, din adamlarını bile qetle getiriyorlardı.

Ermeni-assurların gizli niyetlerini faş eden Ağa Mirməhəmməd Pisnamaz Xalxalinin katli de Ermeni vahşetinin daha bir örneğiydi.

Tarih ve insanlık karşısında sorumluluğunu idrak etmeyen Ermeniler askeri, ideolojik açıdan tam terk-silah olduktan sonra da kendi hayvani tutkularından, yırtıcı təbiətlərindən el çekmiyor, yenilginin gerçekliğini görüp Urmiyadan kaçarken yollarda, köylerde olmazın vahşetler töredirdiler. "... Onlar Osmanlı ordusunun yaklaştığını görüp şehri terk ettiler. Bu vahim olayda Ermeniler ve Asurlular 10 binden fazla azərbaycanlını öldürdüler. Çaresiz halk 6 ay sıkıntı ve faciadan sonra Ermeni ve assurların kaçtığını görünce sevindi. ( "Nevid Azerbaycan" gazetesi, Urmiye, 2000 N 139).

Mehmet Said Ordubadi yaşanan toplu katliamlar hakkında "Kanlı seneler" eserinde (Tahran, 1992) yazıyor: "Azerbaycanlılar facianın ağır sonuçlarını sonra görüp idrak ettiler. Kısa bir sürede Güney Azerbaycan'da Öldürülen insanların sayısı o kadar fazla ki, onun nasıl perişan olduğunu kaleme almak mümkün değil. Batı bölgesinin şehir ve köyleri yakılıp, tahrip edilmiş, 150 bin Azeri Türkü öldürülmüştü ".

Dünya Hıristiyan topluluğunun desteği ile azeri topraklarımızda kendisine devlet yaratmış ermeniler XX yüzyılın sonlarında da yüzyılın başlarındaki cinayetleri tekrar ettiler. Bu kez Dağlık Karabağ'ı, Hocalı'yı, Şuşanı, Xankədini savaş meydanına çeviren ve bir milyondan fazla vatandaşımızı dede-baba yurdundan ettiler. Maalesef doğuran odur ki, dünyanın herhangi bölgesinde barış, barış yaratmak amacıyla sınanıp denenmiş uluslararası güçler bu kanlı facianın suçlusu olan Ermenilere karşı yine yüz tutar. XXI yüzyılın başlarında bile Hıristiyan teessübkeşliyini gösteriyor, uluslararası teröre karşı təpkidə Hıristiyan-Müslüman faktörlerine çifte standartla yanaşırlar. İşte bu tutumun sonucudur ki, Azerbaycan'ın tarihsel bozulan arazi hakları bugün de askarcasina bozulur.

İster Kuzey Azerbaycan'da, gerekse Güney Azerbaycan'da Ermenilerin halkımıza karşı soykırım bugün dünyanın güçlü devletleri tarafından nedense perdelenir, aksine, dünya Türklerine karşı Ermenilerin şantajı büyük destek kazanıyor.

İkili standardın varlığı koşullarında ortaya çıkarılan ve tahlile tabi tutulan herhangi böyle yazılar da hafıza ve verimli faaliyet içindir. Kökü çok çok eskilere uzanan Ermeni toprak iddiasına ve husumetini karşı durmak sadece yeterli mücadele biçimleri geliştirildiği uyanık bellek hesabına mümkündür. Zamanın hükmü de halkın, milletin iradesinin hükmüne dayanır.

Hüseyin DOĞU (Soytürk)

-------------------

Güney Azerbaycan'a Ermeni ihaneti

11:12 / 22-08-2015 / bakış - 222

Bu trajik konuya Muhammed Taməddünin Farsça yazdığı "Urumiye Tarihi" eserinde de geniş yer ayrılıyor.

Daha bir farsdilli kaynak - Kaviyanpurun "Urumiye tarihi" bu kanlı olayları başka yönde edilmelidir (Büyük Rəsuloğlu, Azerbaycan yolunda (makaleler toplama), "Urmudan Şamahı'da Mart katliamları", "Kartal" neşriyatı, Bakı, 2001). Fars şovenizmi katı tebliğatçısı olarak bilinen Seyyid Ahmed Kesrevi "On sekiz yıllık Azerbaycan tarihi" eserinde halkımıza karşı yapılan bu soykırım politikasından yan öte değildi (Seyid Ahmet Kesrevi. Tarihi 18 salaye Azerbaycan, "Emir Kebir" Yayınevi, Tahran, 1969).

1917-1918 yıllarında Güney Azerbaycan'ın batı vilayetlerinde meydana gelen bu kanlı facialarına kökü hayli evvellerin askeri planlaması dayanıyor: "1834 yılından başlayarak buraya misyonerler gelmeye başlarlar. Onlar öncelikle okullar, hastaneler, hayır cemiyetleri dikip tesis etmekle bir nevi halkı kandırıyorlar. Aslında, onlar 90 yıl boyunca bölgeyi Hıristiyan, Hıristiyan orduları aracılığıyla buradaki Müslüman halkı kırıp Hıristiyan devleti yaratmayı öne amaç koymuşlardır. İş o yere çatdı ki, onlar dini misyoner Ermeni-Hıristiyan ordusu oluşturmak amacıyla para toplayıp göndermişlerdi ". ( "Nevid Azerbaycan" gazetesi, Urmiye, 2000, N 139).

Meşrutiyet hareketi döneminde Ruslar bu kanlı eylemleri susturmak isteyince Ermeniler Hıristiyan birliği amilinden ustaca kullanırlar. Tanıkların anlattığına göre, Urmiye ve Tebriz çevresine hareket eden Rus birlikleri bu arada garip manzara ile rastlaşırlar. Ermeni ve assuriyalılar bayram elbisesi giyip eşleri ve çocuklarıyla Rus birliklerinin pişvazına çıkıyor, onlara həmrəyliklərini söyledi canfeşanlıq gösterirler. Azerbaycan topraklarında bulunan Rus birliklerine her türlü bakım gösteren Ermeniler yakında haç kardeşlerinin beğenisini kazandılar, yeni kanlı eylemlere Rusların da askeri gücünden istifade etmeye başladılar. Bu sırada Osmanlı toprağı sayılan Van gölü etrafında assuriyalılar Türkiye kurtlerine yenilip Güney Azerbaycan topraklarına sığındılar. Yerel halkın çile adlandırdığı 25 bin assuriyalı Rusların Hıristiyan kaygılarla Azerbaycan topraklarında yerleştirilir. Sonraki kanlı trajedilere geniş yol açan bu durum Ermenilerin de elini kolunu açar, Azeri Türklerinin acımasızca soykırımını hızlandırır. Hıristiyanların Patriği Bünyamin Marşimon aç ve agresif soydaşlarını Salmas, Urmiye arazilerinde yerleştiriyor, Ermeni destekçilerinin gönderdiği paralar hesabına eski Azerbaycan topraklarında yerleşim hızlanıyor ... Onlar birçok durumlarda yerel halkın mal mülkünü zorla elinden alır, direnenleri ise qetle getiriyorlar. İlk günler bu işe dışarıdan yardım eden Ermeniler yakında aktif konuma çıkıyor, yardımsız Azerbaycanlıları açıkça imha ediyorlar. İş o yere çatır ki, İran hükümeti Tahran'da çıkan gazetelerde kendi güçsüzlüğünü itiraf ediyor. Yakında Ermeni ve assuriyalı Hıristiyanların askeri sahipleri dönüşen Ruslar hem silah-mühimmatla, hem de canlı kuvvet ile antiazerbaycan "ittifakına" yardım ediyor, yerel halkın talan ve qetlinde Ermenilerin çıkarlarını koruyor. Tepeden tırnağa silahlanmış Ermeni ve assuriyalılar bölgede Azerilerin etkinliğini kısıtlar, yollarda pusqularda kurup korsanlık yapıyor, köylere, obaları baskınlarla katleden ve qarətləri günlük alışkanlığa çevirirler.

Bu kanlı katliamların düzenleyicisi ve katılımcıları hakkında kaynaklardaki bilgiler sinsi düşmanın politikasının tarihi köklerinden haber verir. Seyid Ahmet Kesrevi yazıyor: "12 bin çile (assuriyalı) ailesi başkanları Marşimonla Osmanlı topraklarından geldiler. 20 bin Ermeni ve assuriyalı ailesi ise Urmi, Salmas, Sulduz çevresinden ona katıldı. Üstelik 5-6 bin Ermeni Erivan, Van ve Naxçıvandan gelip bunlara birleştiler. bunların 20 bini iyi savaşan savaşçı idi. 800 Rus askeri ise Rusya'ya gitmeyip kaldı, 72 Fransız komutanı ile Hıristiyanlara yol gösterdiler. Ermeni ve assuriyalılardan oluşan Hıristiyan ordusuna 25 adet topu vardı ".

Büyük canlı kuvvet ve askeri mühimmat toplamış Ermeni-assur birleşmesi yakında Urumiye kenti civarında barikat kurup pozisyon tutuyor, şehir cemaatini yersiz yoxlamalarla soyup talan ediyorlardı. Şehir yöneticilerinin ve ileri gelenlerini sayıda başvurularına göz ardı eden Ermeniler gündüz barışığa vaat verseler de, geceler bu vaadi bozarak kanlı cinayetler töredir, şehrin farklı mahallelerini yakıp yaxırdılar. Bu açık bir askeri müdahaleler, sadece, tüfekle değil, topların yıkıcı ateşleri eşlik ediyor, yerel halk arasında büyük telefat neden oluyordu. Artık hiç bir yandan yardım görmeyen Azerbaycanlılar basit ateşli silahlarla savunmaya çıkabilmektedir. Özellikle Ermeni-assur mevkilerine yakın yerleşen Yurdşah, Əskərxan, Məhdəlqədər mahallelerinde yaşayanlar çoluk çocukları başka yere kopyalayıp savaşa atılmayı karar alırlar. Ə.Kəsrəvi bu savaşı şöyle tarif ediyor: "Savaş erkenden başlandı. Ermeniler Dialə ve Cuhud dağlarından kenti top ateşine tuttular. Nüfus Hıristiyanların topunun da olduğunu görüp korkmaya başladı. Her yandan kente yürüyüş yaptılar, Əskərxan, Məhdəlqədər, Yurdşah ve Seyyid Hüseyin bağı sokak yürüyüşe tabi tutuldu. Evler talanıb yakıldı. Aynı gün akşam Karadağlı orduları hiçbir iş görmeden Urmiye, Salmas yolu ile kaçtılar ".

Azerbaycanlılara karşı soykırım düzenleyen Ermeniler sadece Asurlular değil, yerel Kürtlerin askeri gücünden de istifade etmek amacıyla gizli görüşmeler yapıyorlardı. Bu işte hile kullandı assur başkanı Marşimonu ileri gelen Ermeniler onun Kürt lideri Simetko ile görüşünü teşkil ediyorlar. Görüşme sırasında sözleri çep geldiğinden Simetko Marşimonu vurup öldürür ve ermenilerin bu kurnaz teklifine karşı çıkıyor. Marşimon'un ölümünden sonra askeri güç Ermeni Aqa Petros başkanlık ediyor. Petrosun saldırı emirlerini yerine getiren ordu Urmiyadan sonra Salmas, Deyləcan, Hoy kentlerine, ayrıca Yolüstü köylere, kasabalara baskınlar yapıyor, huzurlu Azerbaycanlıları katle getiriyorlardı. Ə.Kəsrəvi yazıyor ki, Aqa Petrosun önderliğinde gerçekleştirilen bu kanlı gösteriler sırasında Salmasda tek abad köy bile kalmadı. Çaresiz kalan halk öldürülür, imkanı olan kaçıp gidiyordu. O gün olmuyordu ki, Urmiyada adam qetle verilmesin ...

Güney Azerbaycan'da Ermenilerin yaptığı kanlı facialarına az bir kısmı hakkında bilgiler veren bu yazıları kalp ağrısız okumak mümkün değil. Düştükleri yerde güzel təşkilatlanmağı ve gizli silahlanmağı, hile ve məkrlərinə taraftar bulup kanlı katliamlar işlemek başaran Ermenilerin zavallı halkımıza karşı böyle katı düşmanlığının nedenini ortaya çıkarmak mümkün değildir. Tarihte Ermeni xisleti olarak bilinen bu ihanet ve vahşet insanlığa karşı bir tehdit olarak her bir yansıtıcı insanı daima rahatsız etmelidir.

İran'ın "Nevid Azerbaycan" gazetesi 2000 139 uncu sayısında Osmanlı ordusunun bu katliamın önüne geçmek için Güney Azerbaycan'a geldiğini yazıyor: "Urmu, Salmas, Hoy şehirleri ve bu şehirler arasında olan köylerde Azerbaycan Türklerinin soykırımı ve talanının devam ettiği zaman Osmanlı ordusu onların yardımına gelir ve Azerileri belki de yok olmak tehlikesinden kurtarır. Osmanlı ordusu 1918 yılının Haziran ayında Hoy şehrine ulaşır. Ordu oradan Salmas doğru hareket edip Ermeni-assur birleşmelerine hamle yapıyor. Petros bu savaşa Urmiyadan Topxana da getirmişti. Bir kaç günlük savaştan sonra Ermeni ordusu kapandı, onlar ailelerini, mal-qaralarını alıp kaçmaya başladılar ".

Seyid Ahmet Kesrevi Hoy hakkında Ermenilerin amaçlarını açıklıyor: "Aynı yıl" büyük Ermenistan "kurmak fikrinde olan Taşnak partisinin başkanı Andronik Hoy şehrini ele geçirmek ve Ermeni-assur qoşununda birleşmek için 8000 kişilik askeri kuvvet ile (onların 10.000 kişilik ailesiyle) Culfa yolundan Hoy kentine doğru hareket etti. Ermeniler karara varmışlardır ki, Hoy şehrini tutub onun halkı kıran sonra on bin ermeni ailesini burada məskunlaşdırmaqla Azerbaycan'ın bu bölümünü Ermenistan'a birleştirmesinler ".

Ermeni mekrinden habersiz olan Hoy sakinleri yaklaşan tehlike hakkında Osmanlı serkerdelerinin uyarısında çok da kesin ve ilk Ermeni hamleleri sırasında büyük kayıplar vermiş oluyorlardı. Hoy yakınlarında askeri güçler arasındaki eşitsizlik kendisini gösterdi.

Ermeni-assurların gizli niyetlerini faş eden Ağa Mirməhəmməd pisnamaz Xalxalinin katli de Ermeni vahşetinin daha bir örneğiydi.

Hüseyin DOĞU (Soytürk)

http://bao.az/categories_Tarix/subcategories_turk-xalqları-tarix/product_7355020183