Kazak Edebiyatı

Magcan Cumabayev (1893-1938), Kazak bozkırlarında ortaya çıkan millî uyanışa, millîleşme çabalarına ve kurtuluş mücadelesine kuvvet veren aydın, yazar ve şâirler arasında Magcan Cumabayev (1893-1938), Sultan Mahmut Toraygır (1893-1920), Jüsipbek Aymavıt (1889-1931) ve Şahkerim Kudayberdi gibi kişilerin de Kazaklar nezdinde önemli bir yeri vardır.

Yukarıda saydığımız Kazak aydınlarının arasında bulunan Magcan Cumabayev, önemli bir sîmadır. Cumabayev, İstanbul’da yeni usûle göre eğitim veren bir Çala medresesinde okudu ve bu yerde Arapça, Farsça ve Çağatay Türkçesini öğrendi. İlk şiir denemelerini burada yaptı. Daha sonra Kazan’a gitti ve burada da başka bir medreseye devam etti. Şolpan adındaki ilk şiir kitabı Kazan’da basıldı. Mir Jakup Dulatulı ile tanıştıktan sonra Kazak kültürünün yaygınlaşması için çalışmalara başladı. Rusça da öğrendi. Diğer milliyetçi Kazak aydınları ile beraber Alaş hareketine katıldı. Büyük bir Türk milliyetçisi olan Cumabayev, Kazakların ve bütün Türkistan’ın millî şâiridir. Şiirlerinde Türk topluluklarının o dönemdeki dağınıklığından, yabancı işgali altında yaşamak zorunda kalışlarından ve bundan dolayı duyulan ezikliklerden bahseder. Kün men Tün (Gece ile Gündüz), Alıstagı Bagrıma (Uzaktaki Kardeşime), Türkistan, Oral, Aksak Temir Sözü (Aksak Timur Sözü), Künşıgıs (Doğu), Ot (Ateş) gibi şiirleri bulunmaktadır.

Alısta avır azap çekken bavrım,

Kuvargan beyçeşektey kepken bavrım,

Kamagan kalın cavdın artasında,

Köp kılıp közdin casın tökken bavrım

“Uzakta çok azap çeken kardeşim,

Solmuş lâle gibi olmuş kardeşim,

Kalabalık düşman kuşatması altında

Göl gibi gözyaşı döken kardeşim!”

(Magcan Cumabayev, Türkler, cilt:19.)

Kazak Edebiyatının Belli Başlı Temsilcileri

Bünyamin ÖZGÜMÜŞ Yağmur Sayı : 16

Temmuz - Ağustos - Eylül 2002

xxxxxxxxxxxx

Magcan Cumabyulı Alısdaki bavuruma (Türkçesi Uzaktaki Kardeşime ) Çanakkale Savaşı sırasında yazmıstır. Türkistan adlı şiirleri ileTürk Dünyasının kalbine taht kurmuş Turan fikrini savunduğu için 1938 yılında Stalin tarafında idam edilen Büyük Kazak Edeiyatçısıdır.

UZAKTAKİ KARDEŞİME

Uzakta ağır azap çeken kardeşim!

Kurumuş lale gibi çöken kardeşim!

Etrafını sarmış düşman ortasında

Göl kılıp göz yaşını döken kardeşim!

Önünü ağır kaygı örtmüş kardeşim!

Ömrünce yaddan cefa görmüş kardeşim!

Hor bakan,yüreği taş,kötü düşman

Diri diri derini soymuş kardeşim!...

Ey pirim!Değil miydi Altın ALTAY

Anamız bizim?Bizlerse birer tay,

Bağrında,yürümedik mi serazat?

Yüzümüz değil miydi ışık saçan ay?

Alaca altın aşık atışmadık mı?

Tepişip bir döşekte yatışmadık mı?

Anamız olan ALTAY'ın ak sütünden

Beraber emip beraber tatışmadık mı?

Akmadı mı bizim için dupduru bulak,

Şarıldayıp şarıl şarıl dağdan inerek?

Hazırdı uçan kuş,kopan yel gibi

Dilesek bir bir atlar,tıpkı burak!

ALTAY'ın altın günü nazlanarak

Gelende,sen pars gibi bir er olarak,

Akdeniz,Karadeniz ötelerine,

Kardeşim,gittin beni bırakarak!...

Ben kaldım yavru balaban,kanat açamam,

Uçam diye davramsam bir türlü uçamam,

Yön bulduran,yol gösteren can kalmadı;

Yavuz düşman koyar mı şimdi beni vurmadan?

Kurşunlar genç yüreğime saplandı,

Günahsız taze kanım su gibi aktı;

Kansız kalıp,kuruyup bayıldım,

Karanlık mahbese sıkıca kapattı.

Görmüyorum artık gece gezdiğimiz kırı,ovayı,

Gündüz güneşi,gece gümüş nurlu ayı;

Nazlı nazlı ipek kundaklara sarmalayıp

Bizi büyüten altın ANAM ALTAY'ı

Ey pirim!Ayrıldık mı ulu bütünden?

Dağılmayıp yılmayan yağan oklardan

Türk'ün pars gibi yüreği varken

Gerçekten korkak kul mu olduk sinip düşmandan?

Kudretli olmak isteyen Türk'ün canı

Gerçekten bitap düşüp kalmadı mı hali?

Yürekteki ateş söndü mü,kurudu mu

DAMARINDA KAYNAYAN ATALAR KANI?

Kardeşim!Sen o yanda,ben bu yanda,

Kaygıdan kan yutuyoruz,bizim adımıza

Layık mı kul olup durmak,gel gidelim

ALTAY'A ATADAN MİRAS ALTIN TAHTA.

Alıntıdır...

http://turkcutoplum.azbuz.com

http://forum.hunturk.net/magcan-cumabayev-2429.html

Magcan Cumabay

Vikipedi, özgür ansiklopedi

Magcan Cumabay
Doğum	25 Haziran 1893 Akmolla bölgesi
Ölüm	19 Mart 1938
Meslek	Şair, Yazar, Pedagog, Türkolog, öğretmen
Dönem	1912-1929

Cumabay, Mağcan Bekenoğlu (Kazak Türkçesi: Магжан Бекенулы Жумабаев, Mаgjаn Bekenulı Jumаbаev) (25 Haziran 1893 - 19 Mart 1938) – Kazak Türkleri edebiyatının 20.asrın başındaki yıldızlarından biri ve önemli bir şairi.

Hayatı

Doğum yeri Akmola (şimdiki Kuzey Kazakistan ili, Mağjan Jumabayev ilçesidir). Annesi Gülsüm, babası Beken'dir. 1905 - 1910 yılına kadar Mağcan, Petropavl (Kazakça: Қызылжар, Qızıljar) medresesinde, Arapça, Farsça ve Türkçe öğrenmiştir. 1910 ve 1911 yıllarında Ufa'da Aliye medresesinde, Galimjan İbragimov isminde bir öğretmen'den Volga Tatar kökleşik yazar eğitimi almıştır. Rusça, Osmanlıca, Arapça, Farsça gibi çok sayıda dili çok iyi bilmektedir^[1]. Sovyetler Birliği devrinde Ruslar Cumabay'ın bütün eserlerini Türkiye'yi sevdiği ve Türk Birliği anlattığı için yasakladılar^[2]. Pantürkçülük (Pantürkizm) yaptığı, Sovyetler Birliğindeki bütün Türkleri bütünleştirip Rusları yıkacağı korkusuyla önce mahkeme kararıyla 10 yıl hapsetme cezası ve ardından Japonya ile hiç bağlantısı olmadığı halde Japon casusu suçlamasıyla Sovyet Rusya yönetiminin kararıyla 19 Mart 1938 yılında 44 yaşındayken kurşuna dizildi^[1]. Eşi Züleyha onun bütün eserlerini, arşivini saklamış ve günümüze ulaşmasını sağlamıştır^[3]. 1960 yılında Magcan'ın suçsuz olduğu hükmü verilmiş ve aklanmıştır.

Hatırası

Kazakistan'ın kuzeyindeki Petropavlşehrindeki Mağcan heykeli

Astana şehrinde şairin adıyla bir cadde, Kazaksitan'da Mağjan Jumabayev adıyla bir ilçeye ad verilmiştir. Kızılyar'da, Bulayevo şeherinde heykelleri vardır. Kazakistan'da Magcan hakkında bir film çekildi. Filmin Türkiye galasında Magcan hayranı şair-yazar Feyzullah BudakMağcan'a Cevap^[4] adında Magcan'a yazdığı şiirini^[5] tanıtmıştır^[6]^[7]^[8].

Türk ve Türkiye sevgisi

Türkiye'de Kurtuluş Savaşı yaşanırken Orta Asya'da şehir şehir dolaşarak toplayabildiği para ve değerli eşyaları Atatürk'ün Moskova'ya gönderdiği büyükelçiye teslim etmiştir. Yazdığı "Uzaktaki Kardaşıma" adlı şiiri ile Türkiye ve Kazakistan'ın aynı yüreğe sahip olduğunu anlatan vatansever, Türklerin Kazak boyundan bir şairdir^[9].

Eserlerinde Türkiye sevgisi açıkça görülür. “Şolpan” kitabındaki“Ural Dağı” şiirinde:

“	“Kosılıp batır Türik balaları (Birleşip bahadır Türk gençleri),	”

, – diye yazmıştır. Cumabay, Türkiye'nin Kurtuluş Savaşı yıllarında sömürgeci işgalci milletlere karşı mücadelesine destek vermiştir.

Türk'e sevgisi şiirlerinde ve diğer eserlerinde görülür. (“ Ural Dağı]”, “Alıstağı bavrıma”, “Yer Yüzüne”, “Kazak dili”, “Tez varam!”, “Türkistan”, “Ural”) bazı örneklerdir. Ayrıca Cumabay, “Peygamber” adlı şiirinde “Hun – Türk'ün kök atası" demektedir, “Türkistan” adlı şiirinde “Türkistan – yiğit Türk'ün beşiğidir” demektedir.

Cumabay'daki Türklük ve Türkiye sevgisi 1919 – 1923 yıllarında Mustafa Kemal Atatürkün başlattığı İstiklal Savaşı'na yazdığı “Alıstağı Bavrıma” (Uzaktaki soydaşıma) adlı şiirinde açıkça görülür. Onun bu şiirini önemli önder Mustafa Çokay “Yaş Türkistan” dergisinde de (1930, №1) yayınlatmıştır.

Şiirlerinden

Ejelden jer emes ol karapayım,

Bilesiñ tarihtı aşsañ Turan jayın.

Turanğa kasiyetti kumar bolgan,

Ertede Key-Kısırav, Zulkarnayın

(O (Turan Türk ülkesi), ezelden beri sıradan bir ülke değildir, Turan'ın durumunu bilirsen, tarihini anlarsın. Geçmişte güzel Turan'a heveslenenler, Keyhüsrev ile Zülkarneyn'dir^[2])

Eserleri

Kazaktın könil küyi, şiir, “Üzik” , Ural şehri, 1912;
Şolpan, şiirler, Kazan şehri, 1912;
Şiirleri, 1922;
Şiirleri, Taşkent., 1923;
Eserleri, Almatı., 1989;
Seçkin eserleri, Almatı., 1992;
Eserleri, Almatı., 1995.

Vikipedia

Kaynakça

^ a b http://suhutanayurt.com/kultur-sanat/biyografi-magcan-cumabay/4773/

^ a b http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/12987,maqcancumabayulipdf.pdf?0

^ Рәдиф Гаташ. Безгә дә кадерле Магҗан ул. Чын мирас, 2013 ел, 6 сан. 72 бит.

^ http://feyzullahbudak.com/magcana-cevap/

^ Magcan'a cevap https://www.youtube.com/watch?v=xUIAV4ab9xY

^ http://www.turksolu.com.tr/magcan/

^ http://www.hakikatgazetesi.net/yazarlar/feyzullah-budak/magcan-filmi-vesilesiyle/155/

^ http://www.habererk.com/haber/1890/buyuk-turanci-kazak-sair-magcan-cumabay-anildi

^ http://www.yenicaggazetesi.com.tr/pardon-magcan-ne-demek-29257yy.htm

Türk Destanları 2

Türk destanı ( 1 )

Dedem Korkut ( 3 )

Dede’m Korkut ( 1 )

Dede’m Korkut ( 2 )

KARANLIĞI YIRTIP GÜNEŞE DOĞRU

YENİ ERGENEKON

TÜRKMEN KATLİAMI

D İ Y A R

SÖZ KONUSU VATANSA

BAHTİYAR VAHAPZADE

Magcan Cumabayulı ( 1893)- (1938)

Magcan Cumabay

Hayatı

Hatırası

Türk ve Türkiye sevgisi

Şiirlerinden

Eserleri

Kutsal Tarihimizde Devletlerimizde, Türkmen Oymak Aşiretlerimizden, Morca, Morcalı Aşireti

OSMANLILAR DÖNEMİNDE TÜRKLÜĞE BAKIŞ

"TURAN DNA HARİTASI"

Tarihte Türk Boyları

Hoca Ahmet Yesevi: İslamiyet tercihimiz, Türklük kaderimizdir!