Özbekistan
| Özbekistan Cumhuriyeti | |||||
| O‘zbekiston Respublikasi Ўзбекистон Республикаси O'zbekstan Respublikası | |||||
| |||||
| Ulusal Marş: | |||||
 | |||||
| Başkent
ve en büyük
| Taşkent 41°16′K 69°13′D | ||||
| Resmî dil(ler) | Özbekçe | ||||
| Bölgesel dil(ler) | Karakalpakça | ||||
| Çok dillilikte iletişim için: | Rusça | ||||
| Etnik gruplar | %80,0 Özbek %5,5 Rus %5,0-5,5Tacik[1][2][3][4] % 3,0 Kazak %2,5 Karakalpak %1,5 Tatar %2,5 Diğer | ||||
| Milliyet | Özbek, Özbekistanlı | ||||
| Yönetim biçimi | Cumhuriyet | ||||
| - Devlet Başkanı | İslam Kerimov | ||||
| - Başbakan | Şevket Mirziyoyev | ||||
| Kuruluş | |||||
| - Formasyon | 17471 | ||||
| - Özbek SSC | 27 Ekim 1924 | ||||
| - İlan | 1 Eylül 1991 | ||||
| - Tanıma | 8 Aralık 1991 | ||||
| - Tamamlanışı | 25 Aralık 1991 | ||||
| Yüzölçümü | |||||
| - Toplam | 447.400 km² (56.) 173 mil² | ||||
| - Su (%) | 4,9 | ||||
| Nüfus | |||||
| - 2012 tahmini | 29.559.100[5][6] (45.) | ||||
| GSYİH (SAGP) | 2009 | ||||
| - Toplam | 78.338 milyar $[7] | ||||
| - Kişi başına | 2.806 $[7] | ||||
| GSYİH (düşük) | 2009 | ||||
| - Toplam | 32,816 milyar $[7] | ||||
| - Kişi başına | 1,175 $[7] | ||||
| Gini (2000) | 26.8  0.21 (düşük) (95.) | ||||
| İGE |  0.710[8] (orta) (2007) | ||||
| Para birimi | Som (UZS) | ||||
| Zaman dilimi | UZT (UTC+5) | ||||
| - Yaz | belirlenmemiştir(UTC+5) | ||||
| Trafik akışı | sağ | ||||
| Internet TLD | .uz | ||||
| Telefon kodu | 998 | ||||
| 1 Buhara Emirliği, Hokand Hanlığı, Harezm olarak | |||||
Özbekistan, resmi adıyla Özbekistan Cumhuriyeti (Özbekçe: O‘zbekiston Respublikasi), Orta Asya'da, Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği'nden bağımsızlığını kazanmış Türk lehçelerinden Özbekçe konuşan bir devlet. Özbekistan, (Azerbaycan, Kazakistan,Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti, Kırgızistan, Türkiye, ve Türkmenistan ile birlikte) günümüzdeki yedi bağımsız Türk devletlerinden biri olupTÜRKSOY'un üyesidir. Denize kıyısı olmayan ülkenin komşuları kuzeyde ve batıda Kazakistan, doğuda Kırgızistan ve Tacikistan ile güneyde Afganistan ve Türkmenistan'dır.
Özbekistan ekonomisi, pamuk, altın, uranyum ve doğal gaz dahil olmak üzere ağırlıklı olarak meta üretimine dayanır. Piyasa ekonomisinegeçmeyi hedeflediğini ilan etmesine rağmen, ülkede yabancı kaynaklı yatırımı caydıran sert ekonomik kontroller bir şekilde devam etmektedir. Piyasa ekonomisine tedrici, sıkı kontrollü geçiş politikası yine de 1995 sonrası ekonomik iyileşmede olumlu sonuçlar üretti. Özbekistan'ın insan hakları ve bireysel özgürlükler konusunda iç politikaları bazı uluslararası kuruluşlar tarafından ağır bir biçimde eleştirilmektedir.[9][10][11]
Tarih
Özbek Hanlığı’nın Kuruluşu[değiştir | kaynağı değiştir]
Cengiz Han'ın torunlarından Batu Han tarafından kurulan Altın Orda Devleti'nın (1227-1502) başına 9. han olarak, 1313 tarihinde ÖzbekHan geçmişti. Özbek Han, ilk günlerden başlayarak kararlı ve sert bir siyaset gütmüş, Kutlug Timur Noyan'ın nasihatleri sayesinde kısa bir zamanda birçok rakip ve düşmanlarından kurtulmuştu. Özbek Han Tuna taraflarında Nogay'ın şahadetinden sonra çoğalan Bizans veSlavların nüfuzunu kırarak tekrar Müslüman Türklerin baskısını arttırmaya başladı.
1319’da Tuna'yı geçerek Edirne'ye kadar geldiler. Özbek Han'ın orduları 1314 de, Bulgar Kralı Sventoslav'ın ölümünden sonra, Kral George Terter'e Bizans'a karşı yardım bahanesiyle Trakya'ya, 1330’da Terter'in Sırplarla olan savaşında ona yardımcı olmak gayesiyleKöstendil'e kadar ilerlemişti. Bu arada bazı hükümetlerle evlilik yoluyla da bağlar kurarak durumunu güçlendirmeye çalışmıştır. Mesela1320’de kızı Tulun Bige'yi Kahire'ye zevce olarak göndermiş, bu arada Bizans'tan da kızlar almıştır.
Özbek Han 1335 yılında Azerbaycan seferine çıktı. Bu sırada Bağdat Hatun tarafından zehirlenen Ebu Said ölmüş ve İlhanlı Moğol hâkimiyeti de çökmeye yüz tutmuştu. 14. yüzyıl Acem tarihçisi ve coğrafyacısı Hamdullah Kazvini, Azerbaycan'a yapılan seferden söz ederken Özbek Han'ın askerlerine, “Özbekler” dendiğini kaydeder. İbn Batuta, Özbek Han'dan bahsederken; "geniş bir ülkesi, kuvvetli bir ordusu olan şanlı, şöhretli ve devletli bir sultan olup, Tanrı'nın düşmanlarından biri olan Bizans İmparatoru ile savaşa, cihat ve gaza etmeye vazifeli bulunmaktadır. Ülkesi gerçekten pek geniş ve büyük şehirlerle donanmıştır. Kefe, Kırım, Macar, Azak, Sogdak, Harezm ile taht kenti Saray bunların en meşhurları olarak sayılabilir" demektedir.[kaynak belirtilmeli] Gerçekten Özbek Han, İdil kıyısındaki Saray kentini çok geliştirmiş ve büyütmüştür. Bu şehre yeni camilerin yapılmasını sağlamıştır. Sadece İdil kıyısında değil, Kırım'da da yeni binalar yaptırmıştır. Onun zamanında bütün Deşt-i Kıpçak boylarında Türkçe konuşulduğu da bilinmektedir.
Bağımsız Özbekistan Devleti
Özbekistan, 20 Haziran 1990'da egemenliğini, 1 Eylül 1991'de bağımsızlığını ilan etmiştir. 29 Aralık 1991 tarihinde düzenlenen referandumla bağımsızlık ilanı onaylanmıştır. Özbekistan bağımsızlığını kazandıktan sonra gelişmiş ülkelerle özellikle ekonomik anlamda ilişkiler kurmuştur. Özbekistan zengin yeraltı kaynaklarını dış ülkelere satma imkânı bulmuştur. Özbekistan çok eskiye dayanan köklü devlet geleneği sayesinde bağımsızlığını kazandıktan kısa süre sonra Orta Asya'nın güçlü devleti hâline gelmiştir ve günümüzde de Orta Asya liderliği konusunda Kazakistanile rekabet hâlindedir. Bağımsızlığından günümüze değin devlet başkanlığını İslam Kerimov yönetmektedir.
Coğrafya
Bağımsız Özbekistan'ın 447.400 km2'lik bir yüz ölçümü bulunmaktadır. Özbekistan; Kazakistan, Tacikistan, Afganistan, Kırgızistan veTürkmenistan'a komşudur. Başkenti Taşkent'tir. 2009 yılında nüfusu (tahminî) 27.488.000’dir.[6]
Önemli Nehirler
Sirderya (Seyhun) ve Amuderya (Ceyhun) en önemli nehirlerdir. Ayrıca, Surhanderya, Karaderya, Zerefşan, Kaşkaderya ve Narin deryaları da bulunmaktadır. En büyük gölü Aral'dır. Aral Gölü ayrıca, Sovyet dönemindeki yanlış tarım politikaları sonucunda bugün Özbekistan için büyük bir çevre felaketi doğurmuştur.
Demografik Yapı
Diğer Orta Asya Türk Cumhuriyetlerinde olduğu gibi iklimi, yazları sıcak ve kurak kışları soğuk ve karasal iklimdir.
Özbekistan'da etnik dağılımında Özbekler %80, Ruslar %5,5, Tacikler %5’lik orana sahiptir. Nüfusun büyük çoğunluğu Müslüman’dır. Ülkede %3,5 oranında Ortodoks nüfus yaşamaktadır.
Siyasi ve Ekonomik Yapı
Ülkede hâlen Halk Demokratik Partisi, Liberal Demokrat Partisi, Adalet Sosyal Demokrat Partisi ve Millî Tikleniş Partisi bulunmaktadır. İlk parlamento seçimleri 1994'te yapılmıştır. Yönetim biçimi cumhuriyettir.
Özbekistan Cumhuriyeti AGİT, BM ve diğer uluslararası kuruluşlara üyedir. Devlet tekelinde olan, bir Özbekistan Devlet Televizyonu ve yayın kuruluşu yanında 3 tane de özel televizyon kuruluşu vardır. Bunlar; 31. Kanal, 29. Kanal ve Merkez TV'dir. Özbekistan'da 2 adet devlet ve 2 adette özel olmak üzere toplam 4 adet banka bulunmaktadır.
İdari Birimler
Özbekistan 12 il (viloyat), 1 özerk cumhuriyet (Karakalpakistan Cumhuriyeti) ve 1 bağımsız şehirden (Taşkent) oluşur.
| Numara | Türkçe | Özbekçe | Merkez | Bölge Nüfusu (2008) | Alan (km2) |
|---|---|---|---|---|---|
| 1 | Taşkent Şehri | Toshkent Shahri | Taşkent | 2.192.700 | |
| 2 | Andican | Andijon | Andican | 2.477.900 | 4.200 |
| 3 | Buhara | Buxoro | Buhara | 1.576.800 | 39.400 |
| 4 | Fergana | Farg'ona | Fergana | 2.997.400 | 6.800 |
| 5 | Cizzak | Jizzax | Cizzak | 1.090.900 | 20.500 |
| 6 | Namangan | Namangan | Namangan | 2.196.200 | 7.900 |
| 7 | Navoy | Navoiy | Navoy | 834.100 | 110.800 |
| 8 | Kaşkaderya | Qashqadaryo | Karşı | 2.537.600 | 28.400 |
| 9 | Semerkand | Samarqand | Semerkand | 3.032.000 | 16.400 |
| 10 | Sirderya | Sirdaryo | Gulistan | 698.100 | 5.100 |
| 11 | Surhanderya | Surxondaryo | Tirmiz | 2.012.600 | 20.800 |
| 12 | Taşkent | Toshkent | Taşkent | 2.537.500 | 15.300 |
| 13 | Harezm | Xorazm | Urgenç | 1.517.600 | 6.300 |
| 14 | Karakalpakistan Cumhuriyeti | Qoraqalpog‘iston Respublikasi | Nukus | 1.612.300 | 160.000 |
Önemli Şehirler
Kaynak: vikipedia
Not: İçerik, internetten alıntılanarak derlenmiştir…
Ziyaretiniz için teşekkürler..