Bəxtiyar Tuncay
Rusiya prezidenti Vladimir Putinin yaxın
zamanlara qədər gizlədilən tarixi dəlillərin üzərindən gizlilik pərdəsinin
götürməsindən və Rusiya məktəblərində tədris edilən rəsmi Rusiya tarixinin
siyasi məqsədlərlə təhrif edilmiş saxta tarix olduğunun üzə çıxmasından sonra
(1) rus-türk əlaqələrinin tarixinə yeni nəzərlərlə baxmaq və ortaq geopolitik
maraqları yenidən dəyərləndirmək üçün yeni imkanlar açılmışdır. Söhbət
prezidentin göstərişi ilə rusiyalı iş adamı Əlişir Usmanovun dünyanın müxtəlif
yerlərindən əldə edərək Rusiyaya gətirilən və müxtəlif dövrlərdə Avropa ölkələrində,
eləcə də Rusiyada nəşr edilən xəritələrdən gedir.
XIII – XVIII əsrlərə aid olan bu xəritələrin
hamısında bugünkü Rusiya ərazisinin tamamının «Böyük Tartariya», başqa sözlə,
«Böyük Tatarıstan» adlandığını və 1771-ci ilə qədər «Rusiya» adının işlədilmədiyini
görürük. Yalnız həmin ildən sonra Rusiya indiki Peterburq və Moskva şəhərləri
arasında yerləşən kiçik bir ərazidə peyda olur. Öncəki xəritələrdə isə həmin
kiçik ərazi ya Avropanın bir hissəsi kimi göstərirlir, ya da «Avropa
Moskoviyası» (Avropa Moskva dövləti) kimi qeyd edilir. Onun şərqində İsə Böyük
Tartariyanın (Böyük Tatarıstanın) önəmli hissəsini əhatə edən «Moskva
Tartariyası» (Moskva Tatar dövləti) göstərilir.
Bu xəritədə Avropanın bir hissəsi kimi
göstərilən Avropa Moskoviyası ilə Moskva Tatar dövləti arasında sərhədlərin
haradan keçdiyi dəqiq göstərilib. Bu sərhədd 1772-ci ildə Azov dənizindən Don
çayının yuxarı axarı böyunca uzanır və daha sonra isə Novqoroddan keçirdi.
Sözügedən ensiklopediyada Rusiyanın
adı Avropa bölümündə, sadəcə bir dəfə çəkilir. Paytaxtının Peterburq, sahəsinin
isə 1.103.485 mil kvadrat olduğu göstərilir. Paytaxtı Tobolsk
olan Moskva Tatar dövlətinin sahəsinin isə bunda təqribən üç dəfə daha böyük, yəni
3.050.000 mil kvadrat olduğu yazılıb. Həmin dövrdə dörd hissədən ibarət olan
(Krım xanlığı, Moskva Tatar dövləti və Çin Tatarıstanı bir dövlət idi və
Krımdan idarə olunurdu, Azad Tatar dövləti adlandırılan Türküstan isə bağımsız
idi) Böyük Tartariyanın, yəni Böyük Tatarıstanın ümumi sahəsi 4.472.290 mil kvadrat olmuşdur
(3).
XVIII əsrin ortalarına aid edilən,
Moskvada, Qədim Aktlar Arxivində qorunan bir rus xəritəsində isə üç tatar dövləti
qeyd olunub: Böyük Tartariya (Krım xanlığı və Moskva Tatar dövlətlərini əhatə
edir), Azad (bağımsız) Tartariya və onun tərkib hissəsi olan və Krımdan idarə
edilən Çin Tartariyası (Çin Tatar dövləti) (2).
Lakin Bir qədər sonrakı xəritələrdə artıq başqa mənzərə ilə
rastlaşırıq Moskvadakı Dövlət Tarix Muzeyində qorunan, XVIII əsrin sonlarına
aid edilən və üzərində «Roma dilindən tərcümə edilmiş kosmoqrafiya. Burada dövlət
və ölkələrin adları bildirilir» sözləri yazılmış başqa bir rus xəritəsində Moskva
Tatar dövlətinin ərazisi Sibir kimi göstərirlir və onun haqqında belə yazılır. Böyük Sibir ölkəsi. Əvvəllər xanlıq idi,
indi Rusiyanın tərkibindədir (2).
Eyni mənzərəni 1796-cı ildə
cızılmış bir alman xəritəsində də görməkdəyik. Burada artıq Böyük Tatarıstan önəmli
hissəsi, yəni Moskva Tatar dövlətinin və Krım xanlığının ərazisinin Rusiyanın tərkibində
göstərilir. Bununla belə, Azad Tartariya (Türküstan) və Çin Tatar dövləti
Rusiya sınırlarından kənardadır. Yəni onlar hələ bağımsızlıqlarını sürdürməkdədirlər.
Q. V. Nosovskiy və A. T. Fomenki hesab edirlər ki, Romanovlar
sülaləsinin hakimiyyətdə olduğu Rusiya ilə Böyük Tatarıstan arasında sonuncu
savaş 1768-1774-cü illər Rusiya-Osmanlı müharibəsi ilə paralalel getmiş və bu
müharibədə tatarlar Osmanlı xəlifəsinin təbələri kimi savaşmışlar. Lakin
1774-ci ildə Osmanlıların gözlənilmədən Rusiya ilə sülh sazişi imzalaması
tatarları arxasız
qoymuş və bu, ruslara, Çin Tatarıstanı və Azad Tatarıstan dışında, Böyük
Tatarıstanın digər ərazilərini işğal etməsinə imkan vermişdir (2). Nəticədə
Krımın və Böyük Tatar dövlətinin sonuncu xanı Şahin Gəray 14 aprel 1783-cü il
tarixində xaqanlıq taxtından imtina etməyə, tatar bəyləri də rus təəbəliyini qəbul
etməyə məcbur olmuşlar (4).
Avropa
mənbələrində, o cümlədən ensiklopediya və xəritələrdə Tatarıstanın adı
«Tartariya», tatarların adı isə «tartar» kimi tələffüz edilir və beləcə də yazılırdı,
Başqa sözlə, «tartar» kəlməsi tatarların, «Tartariya» adı isə Tatarıstanın
sinonimi kimi işlənirdi (5, 255-256). Latın dilində tərtib edilmiş mətnlərdə
adı «Tartaria», fransızdilli mətnlərdə «Tartarie», ingilis dilində «Tartary», almancada isə «Tatarei» kimi qeyd edilən bu ölkə Qara dənizindən
Sakit Okeana, Çin və Hindistana qədər uzanırdı. Onun şimal sərhəddini Şimal
Buzlu Okeanı təşkil edirdi. Adı XIII-XVIII əslərə aid xəritələrdə dünyanın ən
böyük dövlətinin adı olaraq keçirdi. Bu hala
hətta artıq mövcud olmadığı dövrün, daha dəqiq desək, XIX əsrin bəzi xəritələrində də rast gəlinir
(6, 35).
Orta əsrlərdə Avropada bütün türklər «tartar», yəni
tatar adı ilə tanınırdılar. Qədim farslar bütün türk xalqlarını «saka» (sak),
yunanlar «skyth» (iskit), ərəblərsə «türk» adlandırdıqları kimi, avropalılar, o cümlədən
slavyanlar da «tatar» deyirdilər. Bu ad
XIII əsrdə Çingiz xanın parça-parça olan əski Turan torpaqlarını öz hakimiyyəti
altında birləşdirməsindən və yenidən vahid dövlətə çevirməsindən sonra geniş
yayılmışdır. Avropalılar sözügedən etnonimi qərəzlə «cəhənnəm» mənasında işlətdikləri
«Tartar» adı ilə eyniləşdirərək, bu şəkildə də işlətməyə başladılar. Onlar üçün
ucu-bucağı görünməyən bu ölkə ilk dövrlərdə bir müamma olaraq qalmaqda idi (7,
192-198; 8, 27).
S. Qorşeninanın yazdığına görə, Çingiz xanın tarix səhnəsinə çıxışı
avropalıların ürəyinə elə bir qorxu salmışdı ki, onlar bu türk xalqını xristian
miflərindəki Yəcuc və Məcuclarla eyniləşdirməyə başladılar (9, 108-109). Bu
mövzu 1846-cı ildə ruslar tərəfindən dərc edilmiş bir akademik nəşrdə öz
obrazlı əksini aşağıdakı şəkildə tapmışdır: «Avropalıların təsəvvüründə
tatarlar dəhşət saçan və axır-zamanı başladan xalq idi və bu səbəbdən də
etnonim xristianlığa qədərki təsəvvürlərlə uyğunlaşdırılaraq «tartar» şəklini
almışdı» (5, 256).
Maraqlıdır
ki, «Tartariya», yəni «Tatarıstan» terminini Çingiz xanın tarix səhnəsinə
çıxmamışdan təqribən yarım əsr öncə Navarralı səyyah Veniamin Tudelli işlətmiş
və bu adla Tibetin bir hissəsini, Türküstanla Tanqutlar ölkəsi arasındakı geniş
ərazini adlandırmışdır (5, 255). Eyni terminə «Relatio de David» (1221) adlı kitabda
da rast gəlinir. Fəqət bu kitabda həmin ölkənin coğrafi məkanı göstərilməyib.
Burada söhbət nestorian məzhəbindən olan tatar xanı Davudun müsəlmanlar üzərində
çaldığı qələbədən söhbət açılır. Fransalı salnaməçi Alberik də eyni ölkənin
adını çəkmişdir. Bu iki mənbədə «tartar» adı qətiyyən mənfi çalar daşımır,
tatarlar isə xristian missioneri pastor İohanın adı ilə əlaqədar yad edilir.
Adın mənfi çalar daşıması Çingiz xan dövründən sonrakı illərə təsadüf edir (9,
107).
Ehtimal
ki, «tartar» (tatar) adının mənfi anlamda ilk dəfə qıpçaqların qadın hökmdarı
Russutana 1224-cü ildə Poma papası Honoriyaya yazdığı məktubunda işlətmişdir. Həmin
məktubda söhbət tatarların Qafqaza hücumundan bəhs edilir. Eyni termindən eyni
mənada 1238-ci ildə qıpçaq çöllərində xristianlığı yaymaqla məşğul olan
Dominikanlı rahib Yulian da istifadə etmişdir (9, 108-109).
S.
Qorşeninanın yazdığına görə, tatarların adı ilk öncələr pastor İohanla birlikdə
hallandırıldığı üçün Avropada xoş
qarşılansa da, Çingiz xanın yürüşləri bu münasibəti dəyişdi. 1241-1242-ci illərdə
yürüşlər Avropanı da hədəfə alandan sonra tatarlara «Tartar»ın (Cəhənnəmin)
elçiləri kimi yanaşılmağa başlanıldı (9, 111-112).
Bu xəritələrin sayı təqdim
etdiklərimizdən qat-qat çoxdur. Və onlar bizə Turanın gerçək ərazisinin
haraları əhatə etdiyini göstərməklə yanaşı, qarşımızda duran hədəfin də nə qədər
böyük olduğunu nümayiş etdirir. Xatırladaq ki, Avropa mənbələrində qədim
zamanlarda «Skhytya» (İskitlər ölkəsi), sonralar isə «Tartariya» adlandırılan ərazi
fasr mənbələrində «Türyana» (Avesta), «Turan» (Firdövsi) və «Türküstan»
adlandırılmışdır. Turan idealını bizə miras qoyan Əli bəy Hüsynzadə, İsmayıl bəy
Qaspıralı, Zəki Vəlidi Toğan və Ziya Gökalp kimi fikir böyüklərimiz bu adı
Firdövsidən əxz etmişlər. Çingiz xan isə onu «Yekə Menqu El Ulus»
adlandırmışdır. Əski türkcəmizdə bu, «Böyük və Əbədi Respublika Ölkəsi» (Yekə-Böyük,
Menqu-Əbədi, El – xalq, dövlət, başqa sözlə Xalq Dövləti, yəni Respublika,
Ulus-Ölkə) deməkdir. Fikrimcə, Turanı bərpa etmək və onu ulu xaqanın
adlandırdığı şəkildə adlandırmaq ən böyük hədəfimiz olmalıdır.
Ədəbiyyat
1.
Великая Тартария - только факты. https://www.youtube.com/watch?v=WZQahsI5aqs&list=PLgr9MKEMMdPRnIxGogzr7YO7TifDLp4Pk
2.
Фоменко А.
Т., Носовский Г. В. Петр
и Пугачев. Где зарыта собака русской истории. Часть 2. Глава 1.
http://ruvera.ru/researches/gde_zaryta_sobaka_russkoiy_istorii_2_chast
3.
«Encyclopaedia Britannica; or, a Dictionary of Arts
and Sciences, compiled upon a new Plan. In which the different Sciences and
Arts are digested into distinct Treatises or Systems; and the various Technical
Terms, etc. are explained as the occur in the order of the Alphabet.
Illustrated with one hundred and sixty copperplates». By a Society of Gentlemen
in Scotland. In three volumes. - Edinburgh: Printed for A.Bell and
C.Macfarquhar. M.DCC.LXXI (1771)., с.682-684.
5. Карманная книжка для любителей
землеведения. —СПб.: Императорское
Русское Географическое Общество, 1848.
6. Витсен Н. Бруно Наарден. Николаас Витсен
и Тартария // Северная
и Восточная Тартария, включающая области, расположенные в северной и восточной
частях Европы и Азии. В 3 т /
пер. с гол. В. Г. Трисман; ред. и науч. рук. Н. П. Копанева, Б. Наарден.. —
Амстердам: Pegasus, 2010.
8. Е. А.
Федорова, В. П. Сливинский. Сибирь
в лингвомифологическом континууме России: Постановка проблемы осмысления в
русском языковом сознании //
Вестник КемГУКИ. — 2013. — № 22.
9.
Gorshenina, Svetlana. L'invention de l'Asie centrale:
histoire du concept de la Tartarie à l'Eurasie. —
Droz, 2014. — 702 p.
***************
Bahtiyar Tuncay
Tatarların Gizlenmiş TARİHİ ve Turan'ın GERÇEK Haritaları
Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin'in yakın zamanlara kadar saklanan tarihi delillerin üzerinden gizlilik perdesinin almasından ve Rusya okullarında okutulan resmi Rusya tarihinin siyasi amaçlarla tahrif edilmiş sahte tarih olduğunun ortaya çıkmasından sonra (1) Rus-Türk ilişkilerinin tarihine yeni nezerlerle bakmak ve ortak jeopolitik çıkarları yeniden değerlendirmek için yeni olanaklar açılmıştır. Sohbet başkanın talimatı ile Rus iş adamı Ali Şir Usmanovun dünyanın çeşitli yerlerinden elde ederek Rusya'ya getirilen ve çeşitli dönemlerde Avrupa ülkelerinde, hem de Rusya'da yayınlanan haritalardan gidiyor.
XIII - XVIII yüzyıllara ait olan bu haritaların hepsinde bugünkü Rusya topraklarının tamamının "Büyük Tartariya», dolayısıyla, "Büyük Tataristan» anıldığını ve 1771 yılına kadar «Rusya» adının kullanılmadığını görüyoruz. Sadece bu yıldan sonra Rusya şimdiki Petersburg ve Moskova şehirleri arasında bulunan küçük bir alanda belirir. Önceki haritalarda ise bu küçük toprak veya Avrupa'nın bir parçası olarak göstərirlir, ya da «Avrupa Moskoviyası» (Avrupa Moskova devleti) olarak kaydedildi. Onun doğusunda İse Büyük Tartariyanın (Büyük Tatarıstanın) önemli bir bölümünü kapsayan «Moskova Tartariyası» (Moskova Tatar devleti) görüntülenir.
Giymon Delil ve Tobias Konard Lotter tarafından tertip edilerek, 1772 yılında Ausburqda yayınlanmış harita (Guil. Delisle. Tobias Conrad Lotter. Asia. Augsbourg. 1772). Boyanmış gravür. Rusya Devlet Tarih Müzesi xəritəşünaslıq bölümünde saklanır (Moskova, şifresi ГО-7891077/4).
Bu haritada Avrupa'nın bir parçası olarak gösterilen Avrupa Moskoviyası ile Moskova Tatar devleti arasında sınırların nereden geçtiği net gösterilir. Bu sərhədd 1772 yılında Azak Denizi'nden Don nehrinin yukarı akarı boyunca uzanır ve daha sonra ise Novgorod geçirdi.
XVIII yüzyılın daha önceki dönemlere ait diğer haritaları ile karşılaştırma gösteriyor ki, 1772 yılında sərhədd hattı Moskova Tatar devletinin lehine değiştirerek, biraz batıya sıkıştırılmış ve Don nehrinin aşağı axarına ulaşmıştır. Rus alimlerinden Q. V. Nosobskiy ve A. T. Fomenki düşünüyorlar ki, aynı yıl iki ülke arasında savaş oldu ve muhtemelen askeri operasyonlara ilk önce Tatarlar başlamışlardır. Onlar bildirirler ki, bu dönemde başkenti Tobolsk şehri olan Moskova Tartariyası, yani Moskova Tatar devleti dünyanın en büyük devleti olmuştur (2). Bu fikri Britanya Ensiklopediyasının 1771 baskısı de doğruluyor. Ansiklopedinin "Coğrafya" bölümünde yansımış bir tablo var. Bu tabloda dönemin önemli devletleri listeleniyor, onların alanı, sermaye ve Londra'dan olan uzaklığı, ayrıca Londonla saat farkı kaydedilmiştir.
Söz konusu ansiklopedide Rusya'nın adı Avrupa bölümünde, sadece bir kez çekilir. Başkentinin Petersburg, alanının ise 1.103.485 mil kare olduğu gösterilir. Başkenti Tobolsk olan Moskova Tatar devletinin alanının ise bunda yaklaşık üç kat daha büyük, yani 3.050.000 mil kare olduğu yazılmıştır. Bu dönemde dört bölümden oluşan (Kırım Hanlığı, Moskova Tatar devleti ve Çin Tatarıstanı bir devletti ve Kırım'dan yönetiliyordu, Özgür Tatar devleti adlandırılan Türkistan ise bağımsız idi) Büyük Tartariyanın, yani Büyük Tatarıstanın toplam alanı 4.472.290 mil kare olmuştur (3) .
XVIII yüzyılın ortalarına ait edilen, Moskova'da, Eski Elçilerin Arşivi'nde korunan bir Rus haritasında ise üç tatar devleti içermektedir: Büyük Tartariya (Kırım Hanlığı ve Moskova Tatar devletlerini kapsamaktadır), Özgür (bağımsız) Tartariya ve onun bir parçası olan ve Kırım'dan yönetilen Çin Tartariyası (Çin Tatar devleti) (2).
Fakat Biraz sonraki haritalarda artık başka tablo ile karşılaşıyoruz Moskova'daki Devlet Tarih Müzesi'nde korunan, XVIII yüzyılın sonlarına ait ve üzerinde «Roma dilinden tercüme edilmiş kosmoqrafiya. Burada devlet ve ülkelerin isimleri bildirilir "sözleri yazılmış başka bir Rus haritasında Moskova Tatar devletinin arazisi Sibirya gibi göstərirlir ve onun hakkında şöyle yazılır. Büyük Sibirya ülkesi. Eskiden hanlık idi, şimdi Rusya'nın içerisinde bulunmaktadır (2).
Moskova'daki Devlet Tarih Müzesi'nde korunan, XVIII yüzyılın sonlarına ait ve üzerinde «Roma dilinden tercüme edilmiş kosmoqrafiya. Burada devlet ve ülkelerin isimleri bildirilir "sözleri yazılmış başka bir Rus haritasında
Aynı manzarayı 1796 yılında çizilmiş bir Alman haritasında de görmekteyiz. Burada artık Büyük Tataristan önemli bölümü, yani Moskova Tatar devletinin ve Kırım Hanlığı'nın topraklarının Rusya'nın içinde gösterilir. Bununla birlikte, Özgür Tartariya (Türkistan) ve Çin Tatar devleti Rusya sınırlarından dışındadır. Yani onlar hala bağımsızlıqlarını sürdürməkdədirlər.
Rusya İmparatorluğu'nun Büyük Tatarıstanın yansıdığı alman Haritası (Gussefeld F.L. Carte de l'Empire de Russie & de la Grande Tatarie. Publiee par les Heredum Homannianorum. Norimberg. 1786). Moskova, Devlet Tarih Müzesi Xəritəşünaslıq bölümü. Şifresi ГО-6217.
Q. V. Nosovskiy ve A. T. Fomenki düşünüyorlar ki, Romanovlar hanedanının iktidarda olduğu Rusya ile Büyük Tataristan arasında son savaş 1768-1774 yılları Rus-Osmanlı Savaşı ile paralalel gitmiş ve bu savaşta tatarlar Osmanlı halifesinin təbələri gibi savaşmışlar. Fakat 1774 yılında Osmanlıların beklenmedik Rusya ile barış anlaşması imzalaması Tatarları arxasız koymuş ve bu, Ruslara, Çin Tatarıstanı ve Özgür Tataristan dışında, Büyük Tatarıstanın diğer işgal etmesine izin vermiştir (2). Sonuçta Kırım'ın ve Büyük Tatar devletinin son hanı Şahin Geray 14 Nisan 1783 tarihinde hakanlık tahtından vazgeçmeye, tatar beyleri de Rus təəbəliyini kabul etmeye mecbur olmuşlardır (4).
Avrupa kaynaklarında, özellikle ansiklopedi ve haritalarda Tatarıstanın adı "Tartariya», Tatarların adı ise "tartar" olarak telaffuz edilir ve böylece de yazılırdı, başka deyişle, "tartar" kelimesi Tatarların, «Tartariya» adı ise Tatarıstanın eşanlamlı olarak işleniyordu (5, 255 -256). Latince hazırlanan metinlerde adı "Tartaria», Frankofon metinlerde «Tartarie», İngilizce «Tartary», Almancada ise "Tatarei» olarak geçen bu ülke Siyah Denizi'nden Pasifik, Çin ve Hindistan'a kadar uzanıyordu. Onun kuzey sınırını Arktik Okyanusu oluşturuyordu. Adı XIII-XVIII eşlere ait haritalarda dünyanın en büyük devletinin adı olarak geçirdi. Bu hale hatta artık mevcut olmadığı dönemin, tam olarak, XIX yüzyılın bazı haritalarında da rastlanır (6, 35).
Büyük Tatarıstanın XVIII yüzyılda hazırlanan daha bir harita. "L'Asie dresse sur les observations de l'Academie Royale des Sciences et quelques autres, et Sur les Memoires les plus recens. Amsterdam. Chez R. & J. Ottens ". Tertip yapıldığı yıl bilinmemektedir.
Ortaçağ'da Avrupa'da tüm Türkler "tartar" yani tatar adıyla tanındılar. Eski Persler tüm Türk halklarını "saka" (sak), Rumlar «skyth» (iskit), ərəblərsə «Türk» dediğimiz gibi, Avrupalılar, özellikle Slavlar da «tatar» diyorlardı. Bu isim XIII yüzyılda Cengiz Han'ın paramparça olan eski Turan topraklarının kendi altında birləşdirməsindən ve yeniden tek devlete çevirmesinden sonra yapılmaktadır. Avrupalılar söz konusu etnonimi qerezle «cehennem» anlamında kullandıkları "Tartar" adıyla eyniləşdirərək, bu şekilde de çalıştırmaya başladılar. Onlar için ucu bucağı görünmeyen bu ülke ilk dönemlerde bir muamma olarak kalmaya idi (7, 192-198; 8, 27).
S. Qorşeninanın yazdığına göre, Cengiz Han'ın tarih sahnesine çıkışı Avrupalıların kalbine öyle bir korku salmıştı ki, onlar bu Türk halkını Hıristiyan miflərindəki Yecüc ve Məcuclarla eynileşdirmeye başladılar (9, 108-109). Bu konu 1846 yılında Ruslar tarafından yayınlanmış akademik yayında kendi mecazi aksini aşağıdaki şekilde bulmuştur: "Avrupalıların tesevvüründe tatarlar dehşet saçan ve ahir-zamanı başlatan halk ve dolayısıyla da etnonim Hıristiyanlığa kadarki tesevvurlerle eşleştirilerek" tartar "şeklini almıştı» (5 , 256).
Büyük Tataristan 1670-1680 yıllarında.
İlginçtir ki, «Tartariya», yani «Tataristan» terimini Cengiz Han'ın tarih sahnesine çıkmadan yaklaşık yarım asır önce Navarralı gezgin Veniamin Tudelli işletmiş ve bu isimle Tibet'in bir bölümünü, türküstanla Tanqutlar ülkesi arasındaki geniş bir alanı adlandırmıştır (5, 255). Aynı terime «Relatio de David" (1221) adlı kitapta da rastlanır. Fakat bu kitapta o ülkenin coğrafi mekanı açıklanmaz. Burada sohbet nestorian mezhebinden olan tatar hanı Davud'un Müslümanlar üzerinde çaldığı galibiyetten bahsedilir. Fransalı salnaməçi Alber de aynı ülkenin adını çekmiştir. Bu iki kaynakta "tartar" adı kesinlikle olumsuz çalar taşımıyor, Tatarlar ise Hıristiyan misyoneri papaz İohanın adı ile ilgili yad edilir. Adı olumsuz çalar taşıması Cengiz Han döneminden sonraki yıllara rastlar (9, 107).
Muhtemelen, "tartar" (tatar) adının olumsuz anlamda ilk kez Kıpçakların kadın hükümdarı Russutana 1224 yılında ruj papası Honoriyaya yazdığı mektubunda kullanmıştır. Aynı mektupta sohbet tatarların Kafkasya'ya saldırısından bahsedilir. Aynı terim aynı anlamda 1238 yılında Kıpçak bozkırlarında Hıristiyanlığı yaymakla meşgul olan Dominiken rahip Yulian da kullanmıştır (9, 108-109).
S. Qorşeninanın yazdığına göre, Tatarların adı ilk önceler papaz İohanla birlikte hallandırıldığı için Avrupa'da hoş karşılansa da, Cengiz Han'ın seferleri bu yaklaşımı değişti. 1241-1242 yılları arasında seferler Avrupa'yı da hedefe alandan sonra tatarlara «Tartar" ın (cehennemin) elçileri gibi yanaşılmağa başlanıldı (9, 111-112).
Tatarıstanın Haritası 1640-1670. Blau Yayınlar Evi. Amsterdam. Bakır üzerinde gravür.
Bu haritaların sayısı takdim yaptıklarımızdan kat kat fazladır. Ve onlar bize Turan'ın gerçek topraklarının nereleri kapsadığını göstermekle birlikte, karşımızda duran hedefin de ne kadar büyük olduğunu göstermektedir. Xatırladaq ki, Avrupa kaynaklarında eski zamanlarda "Skhytya» (İskitler ülkesi), sonraları «Tartariya» adlandırılan arazi fasr kaynaklarında «Turyan» (Avesta), «Turan» (Firdövsi) ve "Türkistan" olarak seçildi. Turan idealini bize miras bırakan Ali bey Hüsynzadə, İsmail Bey Gaspıralı, Zeki Velidi Toğan ve Ziya Gökalp gibi fikir büyüklerimiz bu adı Firdövsiden əxz etmişlerdir. Cengiz Han ise onu «Yeke Menqu El Ulus» adlandırmıştır. Eski Türkcəmizdə bu, "Büyük ve Ebedi Cumhuriyet Ülkesi" (Yeke-Büyük, Menqu-Ebedi, El - halk, devlet, dolayısıyla Halk Devleti, yani Cumhuriyet, Ulus-Ülke) demektir. Fikrimce, Turan'ı kurtarmak ve onu ulu hakanın adlandırdığı şekilde adlandırmak en büyük hedefimiz olmalıdır.
Edebiyat
1. Великая Тартария - только факты. https://www.youtube.com/watch?v=WZQahsI5aqs&list=PLgr9MKEMMdPRnIxGogzr7YO7TifDLp4Pk
2. Фоменко А. Т., Носовский Г. В. Петр и Пугачев. Где зарыта собака русской истории. Часть 2. Глава 1.
http://ruvera.ru/researches/gde_zaryta_sobaka_russkoiy_istorii_2_chast
3. "Encyclopaedia Britannica; or, a Dictionary of Arts and Sciences, compiled upon a new Plan. In which the different Sciences and Arts are digested into distinct Treatises or Systems; and the various Technical Terms, etc. are explained as the occur in the order of the Alphabet. Illustrated with one hundred and sixty copperplates ». By a Society of Gentlemen in Scotland. In three volumes. - Edinburgh: Printed for A.Bell and C.Macfarquhar. M.DCC.LXXI (1771)., С.682-684.
4. Şahin Geray. https://az.wikipedia.org/wiki/%C5%9Eahin_G%C9%99ray
5. Карманная книжка для любителей землеведения. -СПб .: Императорское Русское Географическое Общество, 1848.
6. Витсен Н. Бруно Наарден. Николаас Витсен и Тартария // Северная и Восточная Тартария, включающая области, расположенные в северной и восточной частях Европы и Азии. В 3 т / пер. с гол. В. Г. Трисман; ред. и науч. рук. Н. П. Копанева, Б. Наарден .. - Амстердам: Pegasus, 2010.
7. Закиев М. З. Происхождение татар // Происхождение тюрков и татар. - М .: Инсан, 2002.
8. Е. А. Федорова, В. П. Сливинский. Сибирь в лингвомифологическом континууме России: Постановка проблемы осмысления в русском языковом сознании // Вестник КемГУКИ. - 2013. - № 22.
9. Gorshenina, Svetlana. L'invention de l'Asie centrale: histoire du concept de la Tartarie à l'Eurasie. - Droz, 2014. - 702 s.
Ziyaretiniz için teşekkürler..