1522’den sonra Hamid Livâsı şehir ve köyleri Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel
Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığın’ın 13 yayın numaralı ve 1. Defter-i
Hâkânî Dizisi’nin 1530 Tarih ve 438 Numaralı Muhasebe-i Vilâyet-i Anadolu
Defteri’ndeki Hamid Livâsı ile ilgili en erken yerleşim kaynaklarına
baktığımızda karşımıza çıkan tarih H. 906 (M. 1490)’dır. Bu tarihteki ilk kayıt
da Mufassal’dır.
Daha sonra da 927’de (M. 1511) İcmal, 929’da (M. 1513) tekrar Mufassal,
937’de (M. 1530) Müsellemân ve 939’da da (M. 1532) Cemâ‘at (Yörükân) grupları
ele alınıyor. Dolayısıyla Tahrir sistemine geçen ve kısa tarihî aralıklarla
kayıt tutan Osmanlı il yazıcıları vasıtasıyla bizlere o günlerden çok önemli
vesika ve bilgiler kalmıştır. Aşağıda verdiğimiz bilgiler de bizi, o
tarihlerden kalan ve Hamid livâmızda nerede ne kadar yerleşim
gerçekleştirildiği hususunda bir genel malûmattan haberdar ediyor. BOA’nın 1530 Tarih ve 438 Numaralı
Muhasebe-i Vilâyet-i Anadolu Defteri’ne, kurucusu Hamid Bey’in mirası Hamid
Eli’nde Osmanlı Padişahı Kanuni Sultan Süleyman devrinde işlenen hane ve nefer
kayıtlarından yola çıkarak az çok ne kadar insan yaşadığına vukuf olduk. Bu
suretle ilçeler ve ona ait nefsi (şehir) ve nahiyelerdeki karye (köy), mezra ve
derbendlerin sayıları ortaya çıkmış oldu. Elde ettiğimiz bilgileri de Hamid
Eli’nin önemli yerleşim yerleri bünyesinde kısım kısım detaylandırdık ve gördük
ki bugün Isparta merkezli o günün Hamid livâsında gerçekten yüksek meblağda bir
Türkmen yerleşimi mevcuttur. Hamid Eli’ndeki Türkmenleri ilgilendiren ilk
Mufassal Defter II. Bâyezîd-i Velî döneminde yazılırken İcmal ile 2. Mufassal
Defter de Yavuz Sultan Selim döneminde ele alınmıştır. İlk bilgiler açısından
önem teşkil eden bu kayıtların devamında büyüyen liva şehirleri ve köyleri bu
kez daha detaylıca işleme tâbi tutulmak suretiyle hane sahibleri, neferler,
kişiler, cemaatler ve toplanan vergiler, sınıfları belirtilmek üzere
kendilerine özel defterlere kaydedilmiştir. Bize bu konuda ışık olabilecek
bilgileri ihtiva eden Hamid Mufassalları başta olmak üzere diğer defterlerin
yazılmasında büyük gayret sarfeden il yazıcısı Sarı Seydi’nin kaleminden
düşülen 1530 tarihine ait esaslı bölümlerden bir kısım bilgileri aşağıya
çıkartmış bulunuyoruz.
Kara-ağaç-i
Göl-hisâr kişiler ve cemâ‘at ve bölükler Köyler: Ada, Aksu, Akviran, Ak-yaka,
Akça-viran, Alagöz, Alâ’üd’din, Apa, Avşar, Avşar(-i diğer), Ayas-seniri,
Balaban (Balasan), Bedir-Bey, Boyraz su, Bostan, Büğdüz, Çaput, Çeltükcü,
Çınar, Çorum, Çörtmen Çör(t)men, Dağ-viran, Değirmen, Depe-dibi, Dodurga,
Emir-dağı, Gazancılar, Gazıcılar, Gedüklü, Gençli, Günay, Hatuncuk-viranı,
Harus, Işık-bükü, Kakes-öyüğü, Kara-ağaç, Kara-öyük, Karaca-viran, Karı,
Karkın, Katı-yayla, Kaysar, Kırcalar, Kızıl-hisâr, Koru (başı), Köselü,
Kulağız, Kurd, Kuyucak, Künab (Günay), Küreklü, Nekser, Oğuz, Pırnaz, Salda,
Selim-özik, Sert-alan, Sırçalık, Tahtalu, Tarı-viran, Uçarı, Uzunca-viran (K),
Yapılcan, Yassı-öyük, Yatağan, Yaycılar, Yumrı-taş, Yüreğir. Mezralar: Serçe-kürü,
Tuna. Derbend: Debend-i palluk (Derbind-i yalluk), Gaziler-ovacığı derbendi.
Cemâ‘atlerve bölükler:Kabanız cemâ‘ati, Kıyam cemâ‘ati i (Kabanız) Kişiler: Ahî
Hamza, Ahmed Mustafâ Bey oğlu, Alagöz, meremmetci-yi kârîz, Ca’fer
meremmetci-yi kârîz, Doğan, meremmetci-yi kâriz, Hâcî Hızır, Hamîd oğlu, Hasan
Bey, İskender, meremmetci-yi kârîz, Karagöz, meremmetci-yi kârîz, Koca, Alpay
oğlu, Sipâhî, lütfî Çelebi, çâvuş, Mevlânâ Hasan Fakîh, Honaz Kâdîsı, Mevlânâ
Aldü’l-Bâkî Göl-hisâr Kâdî Nâ’ibi, Mevlânâ Aldü’l-Kerîm Göl-hisâr Kâdîsı,
Mevlânâ Sinân, Mevlânâ Şemsü’d-dîn, Gölhisar Kâdîsı, Mustafâ bey 247Nazar
veled-i Alpı (?), sipâhî, Osmân, an-nesli Hamîd, Sakal oğlu, Sûretî Baba,
Şâhîn, meremmetci-yi kârîz, Şeyh ‘Ali, Şeyh Gönç, Şeyh İbrâhîm, Şeyh Karakoç,
Şeyh Yatağan Baba, Şeyh Yatağan Baba oğulları, Şîrmerd, eremmetci-yi
kârîz. Kara-ağaçı Göl-hisâr ma‘
Nâhiye-i Yavice der-Livâ-i Hamîd Timârhâ-yi Zu‘amâ ve Erbâb-i Timâr Hanesi : 1127 Hane Nüfusu : 5635 Neferi : 1831 Defter sayfa no: 247 Yavice Nahiyesi Köyler: Çeltük, Doğanlar,
Gençlü, Göl-degene, Kara-atlı, Kaya-dibi, Kızıl-dere, Kümbet, Kürd, Navlu,
Samuk, Sazak, Yarık, Yuva. Mz: Bahriya, Köpek-alanı, Kutlu-doğmuş, Saruca-oğlu.
Cemâ‘atlerve bölükler:Karaca koyunlu cemâ‘ati, Yapılcan-köyü cemâ‘ati, Yarışlu
cemâ‘ati, Yavice n. Nâhiye-i Yavice
tâbi’-i Kazâ-i Kara-ağaç Göl-hisârı Hanesi :
207 Hane Nüfusu : 1035
Neferi : 431
Defter sayfa no: 249 Genel
Yekûn Hanesi : 1334 Hane Nüfusu
: 6670 Neferi :
2262 Göl-hisâr kazası yerleşim yerleri
kişiler ve cemâ‘at ve bölükler Köyler; Ağ-alan, Ahran, Ak-yaka, Akça, Ala-kır,
Alâ’üd’din, Ambarcık, Aşağı Çavdır, Avare, Bademli, Bayındır, Bayramlu, Bebekl,
Bedirlü, Beküş, Balan, Bey (Nek), Bolak, Butak, Çeltükci i diğer), Çeltükci,
Çukurca, Çavullu, Değirmen, Dengere, Dere, Dirmil, Doğanlar, Elmacuk, Eşenli,
Etre, Eyleş, Firuz-öyüğü, Geprem, Güney, Hâci, Harzum, İğdeli, İmance, İshâk,
Kağılcık, Kara-atlı, Kara-musa, Kara-taş, Karaca-bilan, Karga, Kaya-dibi,
Kayacık, Kayı, Kendli, Kızıl Ali, Kızılca, Kızılca-bayır, Koğa, Konarı-bili,
Koz-ağacı, Kuğa, Kulağa-tülü, Kul-ağız, Kulağızlar, Marca, Mürseller, Obarı,
Otuca, Sofu, Umman, Yamadı, Yavılar, Yavice, Yeğen, Yukarı, Yunak, Yusuf,
Yuva,Yüreğir. Süleyman, Şam, Ulu, Ulu-köy. Mezralar: Akpınar, Emraz, Kamer,
Kara-pınar, Kul-ağız, Suzan, Söğüd, Tutun-öyüğü, Uzun-ahur. Cemâ‘atlerve
bölükler:Acar bölüğü, Ağalan bölüğü, Alakır cemâ‘ati, ‘Ali Fahrü’d-dîn
cemâ‘ati, Beyler obası cemâ‘ati, Bolak bölüğü, Defenni cemâ‘ati, Demir Bey
cemâ‘ati, Develü bölüğü, Dirkemiş cemâ‘ati, Harâblıyân bölüğü (Kamer), Işıklar
bölüğü, İmance bölüğü, Kamer bölüğü (Harâblıyân), Karamanlu bölüğü, Kılcan
cemâ‘ati, Ma‘lûmlu bölüğü, Ovacık bölüğü, Öyüklü bölüğü, Tonbadin bölüğü, Tur
Beyi bölüğü, Yazır cemâ‘ati. Kişiler: ‘Abbas, Ahî Hasan, Ahî İlyâs, Ahi Mahmûd,
Ahî Yûsuf, Ahmed (derbendci), Ahmed Fakîh, Ak Baba, Âl-i Rasûl, Arab Hasan,
Dervîş Aşkâr Hamza, Dervîş Mustafâ, Dervîş Süleymân, Emîr, Emîr Seyyid, Hâcî
Devletşâh, Hâcî İbrâhîm, Halîl Hacı, Hamza Bey, Hasan Fakih, Hüdâverdi, İlyâs
(derbendci), Karagöz Paşa, Kemâl, Mahmûd (derbendci), Mahmud, Mevlânâ Şikem
(?), Mir İsmâ‘îl, Miskin Ata, Mûsâ (derbendci), ‘Ömer Fakîh evlâdı, Saru
Dânişmend, Seydî, Seydî Fakîh, Seydî Mehmed oğlu, (derbendci, Süleymân, Ahmed
oğlu (derbendci), Süleyman oğlu, (derbendci), Şemsü’d-dîn, Şeyh Baba, Şeyh
Cüneyd, Şeyh Davûd, Şeyh Hızır, Şeyh İsmâ‘il, Şeyh Mustafâ, Şeyh Satılmış, Şeyh
Selmân, Şeyh Sinân, Velî Fakîh, Velî Fakîh evlâdı, Yahya. Derbend: Konarı-beli
derbendi. Derbendciler: Ahmed (derbendci), İlyâs (derbendci), Mahmûd
(derbendci), Mûsâ (derbendci), Ahmed oğlu, (derbendci), Seydi Mehmed oğlu
(derbendci), Süleyman oğlu (derbendci),
Kazâ-i Göl-hisâr der-Livâ-i Hamîd Hâşşhâ-yi Pâdişâh-i ‘Âlem-penâh
Timârhâ-yi Erbâb-ı Timâr Hanesi
: 1564 Hane Nüfusu : 7820
Neferi : 2493 Defter sayfa no: 253 Nefs-i Göl-hisâr Hanesi : 300 Hane Nüfusu : 1500 Neferi : 437 Defter sayfa no: 253 Yörükân-i Kazâ-i Göl-hisâr Hanesi :
866 Hane Nüfusu : 4330 Neferi : 1331 Defter sayfa no: 256 Göl-hisâr yekûnu Hanesi :
2730 Hane Nüfusu : 13650
Neferi : 4261
İrle kazası yerleşim yerleri kişiler ve cemaat ve bölükler Köyler:
Akça-dağ, Akça, Alan, Baladız, Bayındır, Bey, Beyler, Bozyer-bağı, Çardaklar,
Çavdur, Dere, Derecik, Dutluca, Gökçe-yaka, Gölcük, Ilıcan, İsmâ’il-yakası,
Kaya, Kürd, Mir, Örenlü, Söğüd, Yazır, Yenice. Mezralar: Bey-yeri, Çallu,
Emrudlar, Kara-ağıl (Çardak k.), Kozluca, Öyük. Derbend: Sarı-kavak Derbendi.
Cemâ‘atlerve bölükler: Çardak cemâ‘ati, Çardak Yörük cemâ‘ati, Çepni cemâ‘ati,
İğdecik Delüsi cemâ‘ati, Dudan Delüsi cemâ‘ati, Kara Mahmûd cemâ‘ati Yörük,
Kulak cemâ‘ati. Kişiler: ‘Alî Bey, Ekmel Fakîh, Fazlullâh Paşa, İbrâhîm,
İskender Halîfe, Kâdî Bedrü’d-dîn, Kâdî Bedrü’d-dîn birâderleri, Mehmed, Pîr
Ahmed, Sultân Bâyezîd II., Sultân Selîm I., Şeyh Halîl, Şeyh İlyâs, Şeyh İshâk. Kazâ-i İrle der-Livâ-i Hamîd Hâssa-i
Pâdişâh-i ‘Âlem-penâh Timârhâ-yi Erbâb-ı Timâr Yerleşim adedi : 28 Hanesi :
508 Hane Nüfusu : 2540
Neferi : 863
Defter sayfa no: 261 Yörükân-i
Kazâ-i İrle Yerleşim adedi : 5
Hanesi : 167 Hane Nüfusu : 835 Neferi : 300 Defter sayfa no: 262 İrle yekûnu Hanesi :
675 Hane Nüfusu : 3375
Neferi : 1163 Burdur kazası yerleşim yerleri kişiler ve
cemaat ve bölükler Köyler: Akyaka, Bayındır, Bayır, Bigi, Büğdüz, Çendik,
Çerçin, Çine,Çukurca, Darucu, Döğer, Giresun, Gök-pınar, Gölde, Hâciler,
İskerye,Kapuz, Kara-bilan, Kara-kaya, Kara-kend, Kara-senir, Kıravkaz, Kışla,
Kovacık, Koz-ağacı, Kullar, Kurna, Kuruçay, Onar, Salur, Soğanlı, Sorkun,
Sulu-dere, Lengümü, Manastır, Mandırna, Marmala, Salak, Virancık, Yar,
Yassı-gömü, Yaz, Yazı, Yenice, Zağriye Cemâ‘atlerve bölükler:Namraş kabîleleri,
Tabaclu cemâ‘ati. Kişiler: Ahî Eyyüb, Ahî Muhammedî, Ahî ‘Ömer, Efendi, Can (?)
Bey oğlu, Hâcî Baba, Hâcî Gaybî, Hâcî Mehmed, Hâcî Yûsuf, Hâlid oğlu, Halîl
Paşa, ‘İvaz, Kara Paşa, Mahmûd Çelebi birâder-i Halîl Paşa, ‘Ömer evlâdı, Pîr
Dede, Şeyh Hamza, Şeyh İsâ, Burdur nf., Yûsuf, kethüdâ (Burdur nf.) Kazâ-i Burdur der-Livâ-i Hamîd Hâşşhâ-yi
Mîr-livâ, Nefsi Burdur Hanesi :
501 Hane Nüfusu : 2505
Neferi : 870 Defter sayfa no: 265 Hâssa-i Pâdişâh-i ‘Âlem-penâh Timârhâ-yi
Erbâb-ı Timâr Hanesi : 1078
Hane Nüfusu : 5390 Neferi : 1622 Defter sayfa no: 265 Timârhâ-yi Merdân-i Kal‘a-i Eğirdür
Hanesi : 19 Hane Nüfusu : 95
Neferi : 29
Defter sayfa no: 267 Burdur
yekûnu Hanesi : 1598 Hane
Nüfusu : 7990 Neferi :
2521 Borlu kazası yerleşim yerleri
kişiler ve cemaat ve bölükler Köyler; Abdûl Cabbar, Akça-keçilü, Belisiye,
Boz-durmuş, Budak, Bude, Çakal, Çaylak, Dere, Enarmine, Garib, Göreme, İbni
Emre, İleyler, İshaklar, Kabaclu, Kaldırım, Kara-arslan, Kayılı, Kucak, Salgan,
Balgan-öyüğü, Sener-kend, Susuz, Şu’ayb, Ulu-küb, Umur-oğlu, Yassı-viran,
Yüreği-kabaçlu. Mezralar: Bağlucalar, Çatak-oğlu, Dizdar-yeri, Emirci-Emre,
Engel-burnu, Firenkeş, İshak-viranı, Papa-deresi, Yaralu. Zaviye: Bula.
Kişiler: ‘Alemdâr, Ahî Hüseyin, Ahî Muhyi’d-dîn, Ahî Muh’yiddin ebnâsı, Çelebi,
Efendi, Emre, Emre sü-başı, Evliyâ Paşa, Ferhâd, Hâcî Hoca oğlu, İshâk Paşa,
Kabal oğlu, Kargu Lala, Mahmûd veled-i Ahî ‘Alî, Selmân oğlu, Sinân Halîfe,
Şeyh Ahmed, Şeyh Cemâdî, Şeyh Köpek, Yatağan Zekeriyyâ. Derbend: Yoğurtçu
Derbendi. Kazâ-i Borlu der-Livâ-i Hamîd
Hâşşhâ-yi Pâdişâh-i ‘Âlem-penâh Yörükân-i Perâkende, ‘an Yörükân-i Kazâ-i
Eğirdür Hanesi : 189 Hane
Nüfusu : 945 Neferi : 234 Defter sayfa no: 271 Timârhâ-yi Zu‘amâ ve Erbâb-i Timâr Hanesi :
420 Hane Nüfusu : 2100
Neferi : 619
Defter sayfa no: 272 Nefs-i
Uluborlu Hanesi : 1183 Hane
Nüfusu : 5915 Neferi :
1763 Defter sayfa no: 272 Timârhâ-yi Merdân-i Kal‘a-i Eğirdür
Hanesi : 103 Hane Nüfusu : 515 Neferi : 151 Defter sayfa no: 274 Borlu yekûnu Hanesi : 1895 Hane Nüfusu : 9475
Neferi : 2767 Kiçi-borlu kazası yerleşim yerleri kişiler
ve cemaat ve bölükler Köyler: Acar-öyüğü, Bağ-basan, Bey, Burun-köy, Eber, Farı
(Karık), Giresun, Göl-başı, Hâci, İğdecik, Kalburlu, Kara-göz-öyüğü, Kemer,
Kestel, Kılıç, Kınık, Kışlacık, Kızılca, Kiçi-köy, Kozluca, Kuyucak, Ovacık,
Senirce, Söğüdçük, Ulu-köy,Yaka. Mezrala: Bora-balu, Çağrı, Çukur-viran, Hâci,
Pulluca. Camii: Bey-öyüğü. Cemâ‘atlerve bölükler:Ali böreği cemâ‘ati. Kişiler:
‘Abdu’r-Rahmân Seydî, Hoca Halîfe evlâdı, İlyâs, Lâçîn veledânı, Süleymân
Seydî. Kazâ-i Kiçi-borlu der-Livâ-i
Hamîd Hâşşhâ-yi Pâdişâh-i ‘Âlem-penâh Nefs-i Kiçi-borlu Hanesi : 809
Hane Nüfusu : 4045 Neferi : 367
Defter sayfa no: 277 Timârhâ-yi
Merdân-i Kal‘a-i Eğirdür Hanesi
: 40 Hane Nüfusu : 200
Neferi : 57
Defter sayfa no: 279 Kiçi-borlu
yekûnu Hanesi : 849
Hane Nüfusu : 4245 Neferi
: 497 Gönen kazası yerleşim yerleri kişiler ve
cemaat ve bölükler Köyler: Arap, Bozan-öyüğü, Demirci, El-aman, Hırka, İğdecik,
İn-oğlu (İt-oğlu), İn-önü, Kandaş, Kovacık, Kınık, Kışlacık, Kızıl-ağaç, Kökes,
Senirce, Terce, Yaka, Yüreğir. Mezralar: Bil-köy, Boz-Emrud. Kişiler: İmâm
oğlu, İl oğlu Gönen kadısı, Mesîhî Paşa, Mevlânâ Muhyi’d-dîn b. Müstecâb, Gönen
Kâdîsı, Mevlânâ Mevlana Sinânü’d-dîn el Bezzâzî, Gönen’de müderris, Sa‘düd-dîn,
Selmân, Şeyh İlemîn, Şeyh İsmâ‘il evladı, Şeyh Minnet. Kazâ-i Gönen der-Livâ-i Hamîd Timârhâ-yi
Zu‘amâ ve Erbâb-i Timâr Hanesi
: 258 Hane Nüfusu : 1290 Neferi : 360
Defter sayfa no: 281 Nefs-i
Gönen Hanesi : 652 Hane
Nüfusu : 3260 Neferi : 877
Defter sayfa no: 282 Timârhâ-yi
Merdân-i Kal‘a-i Eğirdür Hanesi
: 9 Hane Nüfusu : 45
Neferi : 12
Defter sayfa no: 282 Evkâf-i
Kazâ-i Gönen Hanesi : 24 Hane Nüfusu : 120 Neferi : 59
Defter sayfa no: 283 Gönen
yekûnu Hanesi : 943 Hane
Nüfusu : 4715 Neferi :
1308 Isparta kazası yerleşim yerleri
kişiler ve cemaat ve bölükler Köyler: Baş-pınarı-Küban, Beyasun, Çöyür, Didin,
Evelek, Kayı, Keçi-dikek, Köyan, Küban, Lavus, Sav. (Karye 11) Diğer; Âli,
Bağlu-taş, Deren-gömü, Dutaş, Göke, Karaca, Kaya-pınarı, Larende (k.),
Mermerli-belük, Öyük, Panbuklu, Senitlük, Todurga, Yazır. (Karye 14)
Cemâ‘atlerve bölükler: Bohılu cemâ‘ati, Hacılar cemâ‘ati, Isparta cemâ‘ati.
Kişiler: ‘Abdü’l Hayy, ‘Abdü’l-Kâdır, ‘Alî ‘Alî Bey oğlu, Bostân Bey, Etrâk
(Türk), Fazlullâh, Hâcî Kemâl, Turgud oğlu, Hasan, Hızır Abdâl, Hızır Bâlî,
Hızırşâh, Hisâr Efendi, Hoca oğlu, Hüsâmü’d-din, İskender, Kâdî ‘Abdü’l-Vahhâb,
Mehmed b. ‘Aşık Paşa Bey, Mevlânâ Bahşâyış Fakîh, Mustafâ Çelebi, Mustafa,
çilingir, Sa’düd-din b. Süleymân Bey, Selmân Bey, Süle, Süle Bey, Şeyh Receb,
Şuyuga (?) Bey, Türk (Etrâk), Veled-i Evrân.
Kazâ-i Isparta der-Livâ-i Hamîd Timârhâ-yi Erbâb-ı Timâr, Nefsi Isparta
Hanesi : 1775 Hane Nüfusu :
8875 Neferi : 2438 Defter sayfa no: 285 Hâşşâ-yi Mîr-livâ Hanesi :
33 Hane Nüfusu : 165 Neferi : 41
Defter sayfa no: 288 Evkâf-i
Kazâ-i Isparta Hanesi : 105
Hane Nüfusu : 525 Neferi : 91
Defter sayfa no: 289 Isparta
yekûnu Hanesi : 1913 Hane Nüfusu
: 9565 Neferi :
2570 Ağlasun kazası yerleşim yerleri
kişiler ve cemaat ve bölükler Köyler: Aksu, Akça-baş, Akça-taş, Baş, Bayındır,
Büğdüz, Çeltükci, Demirci, Emir Yâkub, Göçet, Hisâr, İnanan, İnce-kargı,
Kayalu-pınar, Kozca, Kozlu-kübyan, Köküp, Otac, Ovacık, Paşa-köy, Ramazan,
Vekse. Mz: Akbayır, Çoyanşa, Divan, Doğan çiftliği (Ramazan k.), Gelde, İncirlü
(Otack.), Kara-Hâci Beyi, Karagöl (Karzı k.), Kirpük, Kayaş (Emir Yâkub k.),
Mülk-i-keçillü, Nanaylu, Yazı, Yazla-yurdu (Çoyanşa k.). Cemâ‘atlerve bölükler:Gözlü cemaati, Keçilü
cemâ‘ati, Kireçli cemâ‘ati, Mukâta‘a cemâ‘ati, Ürkütlü cemâ‘ati. Kişiler: Abdâl
Hacî, ‘Abdu’r-Rahmân Çelebî, ‘Aşık Paşa (Derviş), Dervîş ‘Aşık Paşa, Emîn
Hasûn. Kazâ-i Ağlasun der-Livâ-i Hamîd
Timârhâ-yi Erbâb-ı Timâr, Nefsi Isparta Hanesi
: 560 Hane Nüfusu : 2800
Neferi : 920 Defter sayfa no: 291 Hâşşhâ-yi Mîr-livâ Hanesi : 72 Hane Nüfusu : 360 Neferi : 108 Defter sayfa no: 293 Evkâf-i Kazâ-i Ağlasun Hanesi :
20 Hane Nüfusu : 100 Neferi : 27
Defter sayfa no: 293 Ağlasun
yekûnu Hanesi : 652 Hane Nüfusu : 3260 Neferi : 1055 Eğirdür kazası yerleşim yerleri kişiler ve
cemaat ve bölükler Karye: Agras nf., Ağıl, Ağras (Ağros), Akça-pınar,
Akça-hisâr, Akça-kilise, Avdancık, Balçıklu, Balıkcı-Hâci, Bayad, Bayındır,
Bedre, Cire, Çay, Çeltik, Çukur, Deliklü-kaya, Depeli, Dere, Ekizceler, Elgi,
Erikli, Göçet, Gökçe, Göynücük, Gündürle, Güney, Ilgun, İl-almış, Kandaş, Kayı,
Keliğan, Kışlacık, Kızıl-öyük, Koz ağacı, Kökez, Köprü, Köseler, Kul-saru,
Kuru-bağ, Kuruca-boğaz, Mısırlı, Mihmâdlar, Ören-deresi, Özlüce-ağaç, Râd Mûsâ,
Selef, Sevinç, Sorkuncuk, Tahtacı, Tokmacık, Yaycılar. Mz: Beldecik, Çiftlik,
Dikmen, Ecek, Ele, Göçaltı, Hoyran, Kaplu, Kovadı, Kumaru-bükü, Tuzluca,
Saraycık, Şeyh İlyas, Terler. (238) Cemâ‘atler ve bölükler: Akdağ cemâ‘ati,
Aksaklar bölüğü, Arab cemâ‘ati, Çepel-i Karamanlu cemâ‘ati, Çobansa cemâ‘ati
(Salihli), Eşeklü cemâ‘ati, Fîrûzlu cemâ‘ati, Karaca oğlu obası bölüğü,
emâ‘ati, Karaca oğlu obası bölüğü, Karacalu cemâ‘ati, Kara Halîllü cemâ‘ati,
Karamanlu cemâ‘ati (Şeyh Hasan), Karkın cemâ‘ati, Kâsım oğlu bölüğü, Kızıllu
cemâ‘ati, Kopranlı cemâ‘ati, Kumral cemâ‘ati, Kundanlı cemâ‘ati, Murâd bölüğü,
Namraş cemâ‘ati, Sâlihlü cemâ‘ati (Çobansa), Saruca Mihmâd cemâ‘ati, Saruhân
bölüğü, Şeyh Hasan cemâ‘ati (Karamanlu), Temür bölüğü, Yavdaş cemâ‘ati, Yuva
oğlu. Kişiler: Ağa, Ahî Paşa, Ahî Şemsü’d-dîn, Ahî Tur-beyi, Ahmed Bey, Ahmed
Paşa, Armağanşâh evlâdı, Ata Bey, Behrâm, Bozacı Bey, Buzcu Bey, Dâvud Paşa,
Fakîre Hâtûn, Hâcî Ahmed, Hâcî Murâd, Hâcî Râsul, ‘Îsâ Bey b. Bâyezîd Paşa,
‘Îsaca oğlu, İshâk, Karaca Emre, Kurd oğlu, Mahmûd, imâm, Mevlânâ Cemâl Efendi,
Eğirdir Kazası Kâdîsı, Nasûh oğlu, Silahdâr oğlu, Sultân ‘Alâü’d-dîn, Şeyh
Mahmûd, Şeyh Murâd, Şeyh Pîrî Halîfe evlâdı, Üveys Çelebi b. Pîr Ahmed.
_________________________________________________________________________
Kaynak: 238-1530 Tarihli Muhasebe-i Vilayet-i Anadolu Defteri, Yalvaç ve
Köyleri, s. 324 Kazâ-i Eğirdür ma‘ Nevâhi der-livâ-i Hamîd Hâşşhâ-yi Mîr-livâ Hanesi : 778 Hane Nüfusu : 3890 Neferi : 1098 Defter sayfa no: 295 Hâşşhâ-yi Padişâh-i Âlem-penâh Hanesi :
79 Hane Nüfusu : 395 Neferi : 81
Defter sayfa no: 296 Yörükân-i
Kazâ-i eğirdür Hanesi : 3422 Hane Nüfusu : 17110 Neferi : 4494 Defter sayfa no: 296
Timârhâ-yi Zuama Erbâb-ı Timâr Hanesi :
556 Hane Nüfusu : 2780 Neferi : 769
Defter sayfa no: 298 Nâhiye-i
Anamas yerleşim yerleri kişiler ve cemaat ve bölükler Köyler: Afşar, Akpınar,
Akşehirlü, Aksak, Ala-yerde, Avşar, Beklân, Baş, Baş-viran, Bey, Çapa, Çay,
El-dere, Emir-i ahır, Eski-hisâr, Genci-bağlı (Genci-yağlı), Gökdere (k),
İlhanlı, İlden, Kâfir, Kuru-subaşı, Karaca-hisâr, Kâtip, Kırağı,
Kiçi-bağlı,Köbralu (?), Mihayil, Rasüller, Saru-idris, Sofular, Sorkun,
Şarabhanelük, Teke-deresi, Ürkmez,Yaka, Yakacık, Zindancık. Mezralar: Akpınar,
Çay-eni, Kara-taş, Kayrak (Bk. Kovada), Mihayüllü, Sağıl-tay-Kızardı, Ulu-bağlu,
Virancık. Cemâ‘atlerve bölükler:Bey Timur cemâ‘ati. Nâhiye-i Anamas, Tâbi’-i Kazâ-i Eğirdür
Hanesi : 829 Hane Nüfusu : 4145 Neferi : 1107 Defter sayfa no: 300 Yuva kazası yerleşim yerleri kişiler ve
cemaat ve bölükler Köyler: Ayvalu, Bey-dili, Burun-Viran, Deraskine, Gömi,
Karkın, Keremli, Pavlu, Pekmekir, Sanlu, Serpe, Sığırcık, Şam oryusu, Viran,
Zengi. Mezralar: Gök-pınar, Kanırmalar, Karkın-bükü. Cemâ‘atlerve
bölükler:İmamlar cemâ‘ati. Nahiye-i
Yuva, Tâbi’-i Kazâ-i Eğirdür Hanesi
: 755 Hane Nüfusu : 3775 Neferi : 843
Defter sayfa no: 302 Nâhiye-i
Kartas Köyler: Çih-düşmez, Kaliller, Kartas, Kızıl-bekir, Uğrular, Yazır,
Hanesi : 471 Hane Nüfusu : 2355 Neferi :
549 Timârhâ-yi Merdân-i
Kal‘a-i Eğirdür Hanesi : 296
Hane Nüfusu : 1480 Neferi : 366
Defter sayfa no: 303 Evkâf-i
Kazâ-i Eğirdür Hanesi : 1291 Hane Nüfusu : 6455 Neferi : 1656 Defter sayfa no: 304 Eğirdür yekûnu Hanesi :
8477 Hane Nüfusu : 42385 Neferi : 10963 Yine1881/82-1883 Osmanlı Genel Nüfus
sayımına göre Eğirdir’de kadın nüfus: 9.803, erkek nüfus: 9.884 iken Gayr-i
Müslim olarak Rum kadın nüfus: 678, erkek nüfus da 657”dir. Toplam nüfus ise
21.022’dir.(239) Afşar kazası yerleşim
yerleri kişiler ve cemaat ve bölükler Köyler: Ak-çapa, Bağlu, Balcı, Çaltı,
Darılar, Dere, Derziler, Emirlü, Eskeles, Güdül, Ilgun, İt-burnu, Kızık,
Kızıl-kaya, Kuyucak, Kütrenek, Maziye, Melen-gömü, Umdeğen (Rumdeğen), Suvad,
Şaraphane, Yaka,Yenice. Kişiler: Ahî Ali, Ahî Mehmed, Ahî Mustafâ, ‘Alî,
dizdâr, Budak, Nazar Bey oğlu, Burcaklu Şeyh, Devlethân, Devlethân Bey, Durmuş,
yaya, Fakîh, Hâcî Beylerhân, Hâcî Hamza, Hasan Çelebi oğulları, Beylerhân
Çelebi oğlu, Hasan, Nazar beyoğlu, Hüseyin, Nazar Bey oğlu, ‘Îsâ Fakîh, Mevlânâ
Celâlü’d-dîn Hüdâvendigâr Belhî, Muhyi’d-dîn Semerkandî evlâdı, Nazar Bey,
Sâhib-i Cum’a evlâdı, Sultân Bâyezîd Hân, Şehsuvâr, Nazar Bey oğlu, Şeyh Ahmed
evlâdı, Şeyh Hayrü’d-dîn, Şeyh Hızır b.Sâdık, Şeyh ‘İvaz, Şeyh Mukbil, Şeyh
Oğul-beyi, Şükrân. Kazâ-i Afşar ma‘
Nâhiye-i Barla, der-Livâ-i Hamîd Timârhâ-yi Erbâb-ı Timâr Hanesi :
615 Hane Nüfusu : 3075
Neferi : 1259 Defter sayfa no: 310 Hâşşhâ-yi Pâdişâh-i ‘Âlem-penâh Hanesi : 109 Hane Nüfusu
: 545 Neferi :
152 Defter sayfa no: 312 Timârhâ-yi Merdân-i Kal‘a-i Eğirdür Hanesi :
44 Hane Nüfusu : 220 Neferi :
47 Defter sayfa no: 313 Nefsi Barla (*) Köyler: Gelendos. Mz: Bayad,
Elgi-oğlu. Hanesi : 344 Hane Nüfusu : 1720 Neferi : 443
Defter sayfa no: 310 Afşar
yekûnu Hanesi : 1700 Hane
Nüfusu : 8500 Neferi : 2176
_____________________________________ Kaynak: 239-Kemal H.Karpat, a.g.e, s.
300-30 Yalvaç kazası yerleşim yerleri
kişiler ve cemaat ve bölükler Karye
(Köy): Akça-Hisâr, Alt-kapu, Ardı (Hisâr ardı), Ayvalu, Bahtiyar, Bayad, Bayır,
Beküş, Bolluca, Büğdüz, Deper, Dere-Eymür, Derziler, Eğriler, Gele-germi,
Geşdiler, Gönci, Gürgi, Horzum, İl-nigi,
Kaş, Kemen, Kızılca, Köprülü, Köstük, Kuyucak, Manarga, Mangarya, Meydan,
Nûşirevân, Öyüklü, Sağur, Salur, Serpe, Sofular, Surk, Sücülü, Şamluca,
Şarap-hane, Umman, Ürkenaz, Yarık-kaya, Yaslar, Yuvalı. Mezra: Akarkuyu,
Boyalu, Boyaluca, Çiftlik, Eğri saray, Erikli çalı, Eymir, Işık-oğlu,
Kıllu-oğlu, Kışlacık, Kızıl-Âli, Süpürgelik (240) Cemâ‘atlerve bölükler:Bozlu
bölüğü, Karakuzulu bölüğü, Karakuzulu cemâ‘ati, Şarvan bölüğü. Kişiler: Ahî
Ya‘kûb, Fîrûz oğlanları, Hz. Rasûl, Hızır İlyâs, Saru Danişmend evlâdı, Sarı
Seydî, Hâmid livâsı il-yazıcısı, Sökük Sayan Baba, Lütfî Ağa, Seydî Abdullâh
oğlu, Lütfullah Ağa, Mevlânâ ‘Alî evlâdı, Mevlânâ Seydî ‘Abdullâh, Ömer Seydî
oğlu,Mustafâ veledi Karzat (Kozan?), Şeyh Emîr Ahmed, Şeyh Sağır. 1881/82-1883 Osmanlı Genel Nüfus sayımında
Isparta’nın nüfusu kadın: 21.878, erkek: 21.683 olmak üzere toplam 43.561 olarak
görülürken Yalvaç’ta bu durum, kadın nüfus: 12.919, erkek nüfus: 12.720 olmak
üzere toplam nüfus: 25.639’dur. (241)
Hemen burada kısa bir not ile Yalvaç hakkında şu malûmatı verelim;
Oğuzlar’ın Üç-Oklar kolundan Dağ Han şubesine bağlı Salur Boyu’na mensub olan
Yalvaç da yine kendileri gibi Dağ Han şubesine bağlı Eymür boyu Türkmenler’iyle
birlikte Isparta’nın Yalvaç kazasına yerleşmiş ve buraya kendi adlarını
vermişlerdir.(242) Kazâ-i Yalvaç ma‘
Nâhiye-i Kara-ağaç, der-Livâ-i Hamîd Timârhâ-yi Erbâb-ı Timâr, Nefsi Yalvaç
Hanesi : 1388
Hane Nüfusu : 6940 Neferi : 1860 Defter sayfa no: 317 Nâhiye-i Kara-ağaç, der Kazâ-i Yalvaç
Hanesi : 852
Hane Nüfusu : 4260 Neferi : 1038 Defter sayfa no: 319 Yörükân-i Yalvaç ‘ma Kara-ağaç Hanesi : 127 Hane Nüfusu : 755 Neferi : 156 Defter sayfa no: 321 Hâşşhâ-yi Pâdişâh-i ‘Âlem-penâh Hanesi : 69 Hane Nüfusu
: 345 Neferi : 82
Defter sayfa no: 322 Timârhâ-yi
Merdân-i Kal‘a-i Eğirdür Hanesi
: 25 Hane Nüfusu : 125 Neferi : 29
______________________________________________________________ Kaynak: 240-1530
Tarihli Muhasebe-i Vilayet-i Anadolu Defteri, Yalvaç ve Köyleri, s. 317 241-Kemal H.Karpat, Osmanlı Genel Nüfusu,
İst. s. 300-301 242-Fuat Köprülü, “Salur” s. 137 Evkâf-i Kazâ-i Yalvaç ma‘
Nâhiye-i Kara-ağaç Hanesi :
68 Hane Nüfusu : 340 Neferi : 68 Defter sayfa no: 323-324 Yalvaç yekûnu Hanesi :
2529 Hane Nüfusu : 12645 Neferi :
3233 Hamid Livâsı Geneli
Yerleşim adedi: 669 Hanesi :
25279 Hane nüfusu : 126395
Neferi : 34778 Yukarıda listesini verdiğimiz bilgiler
doğrultusunda 1530 tarihinde Hamid livâsına ait ilçe, köy ve mezra yerleşim
yerleri şu şekilde yapılanmıştır; Kara-ağaç-i Gölhisar: Köy 70, Mz: 1, Derbend:
1 (72) Gölhisar: Köy 84, Mz. 7, Derbend: 1 (92) İrle: Köy 24, Mz. 6, Derbend 1
(31) Burdur: Köy 44, Mz. 1 (45) Uluborlu: köy 28, Mz: 9, Derbend: 2 (39)
Kiçi-borlu: Köy: 26, Mz: 5 (31) Gönen: Köy 18, Mz. 2 (20) Isparta köy (11)
Ağlasun: Köy 23, Mz. 12 (35) Eğridir: Köy 57, Mz. 17 (71) Afşar: Köy 23, Mz: 1
(24) Yalvaç: Köy 49, Mz. 11 (60) Kara-ağaç: Köy 42, Mz. 4 (46) Anamas: Köy 38,
Mz: 8 (46) Barla: Köy 1, Mz. 2 (3) Kartas: Köy 6 Yuva: Köy 13, Mz. 3 (16)
Yavice: Köy 17, Mz. 4 (21) Toplam
köy-mezra ve derbend: 669 Hamid
livâsı yörükleri ve Türk boyları
Kara-ağaç’a yerleşen ahali Oğuz boyundan Türkmen Yörükleri’dir. Oğuz’un
önemli boyundan olan Türkmenler’in ilk yerleşim yerlerinden birisi Erzurum’un
Malazgirt Savaşı öncesi adı Üskühat olan Horasan kazasıdır. Anadolu, 1071 yılında Bizanslılar’la
meydana gelen Malazgirt savaşından sonra Selçuklu Sultanı Alp Arslan tarafından
Türk fütûhatına açılmıştır. Fütûhatla birlikte bazı Türk beyleriyle Türkler
Anadolu’ya gelip yerleşmeye başladılar. Bu ilk göç dalgası sonrasında
Anadolu’da Mengücekoğulları, Saltukoğulları, Artukoğulları gibi beylikler
kurulmuştur. Bundan sonra ise 10 yıl içinde Orta Asya’dan hem yerleşik, hem de
göçebe Türk unsurları bölük bölük gelerek Anadolu’nun Türk’leşmesini
sağlamışlardır. Çeşitli Türk boylarıyla birlikte Oğuz boylarına mensub olmak
üzere Kayı, Bayad, Karaevli, Yazır, Döğer, Dodurga, Afşar, Kızık, Beğdili,
Karkın, Bayındır, Peçenek, Çavuldur, Çepni, Salur, Eymür, Alayundlu, Yüreğir,
İğdir, Büğdüz, Yıva ve Kınık aşiretleri Anadolu’nun birçok yörelerine
yerleştiler. (243) Selçuklular’ın
zayıf döneminde ortaya çıkmaya başlayan beylikler, İlhanlı hâkimiyetinin sona
ermesiyle de tam bağımsızlıklarına kavuşmuşlardır. Anadolu Türk birliğini
sağlamak için birbirleriyle mücadele eden bu beyliklerin Anadolu'nun
Türk’leşmesindeki büyük hizmetleri göz ardı edilemez. Söğüt ve Domaniç arasında
kurulan Osmanlılar ise, bu beyliklere göre farklı bir mücadele vermesiyle
dikkati çeker. Diğer beyliklerin zamanla Uc olmaktan çıkması, bu sebeple
genişleme imkânını bulamamaları ve birbirleriyle mücadele etmeleriyle yok olma
sürecine girmelerine karşın Osmanlılar, Bizanslılar’la savaşarak hem
itibarlarını artırmışlar, hem de beyliklerin içine dâhil olması kaçınılmaz bir
devlet teşkilâtını kurmuşlardır. İşte bu sayede de hükümleri üç kıtaya,
nüfusları bir milyonun üzerine çıkmıştır.
Isparta ve çevresi ile Sultan dağları, Söğüt dağları ve Anamas
bölgesinde Yomut Oymakları ile ilgili araştırmalar yapan F. Aksu elde ettiği
neticeleri; “Yamutlar’ın Ata Bay kolundan Tana oymağının adına, Söğüt dağları
eteklerindeki Ovacık köyünde bir mahallenin adı olarak rastladım. Ayrıca
Isparta ve çevresindeki köyler ve yörükler arasında Tanalar, Danalar,
Danacılar, Tınalıoğulları ve Danaoğulları gibi pek çok soyadları ve lâkabları
not ettim” şeklinde belirtir. (244) F.
Aksu’nun bahsettiği gibi Danacılar lâkablı bir sülâle de, önce ilçemizin Sürütme
Köyü’nde ikâmet etmiş, Sürütme boşalmazdan önce Armutlu’ya göç vermiş göç
almış, boşalmasıyla da umumiyetle Yeniköy Köyü’ne taşınmıştır. Leung; “Türkiye Türkmenleri’nin
Türkiye’nin Vilâyet-i Şarkıyye hududundan başlayarak üç büyük kol ile Anadolu’ya
doğru uzanan yayla sahalarında cevelan (dolaşma, gezinme) ederler. Bu sahanın
cevelan istikâmetleri şunlardır: 1-İran hududu-Halep silsilesi a-Irak-ı Şimali
Şubesi, b-İskenderun Şubesi. 2-İran hududu, Cenubi Anadolu silsilesi, 3-İran
hududu, Şimali Anadolu silsilesi” diyor. (245)
_______________________________________________________________________
Kaynak: 243-Yusuf Halaçoğlu Türkiye’nin Derin Kökleri Osmanlı Kimliği ve
Aşiretler, İst. 2010, s. 79
ANADOLU’DAKİ AŞİRET VE CEMAATLERİ Mensubiyeti Cemaat Sayısı Hane Sayısı
Müc. Türkmenler 39.028 1.067.136 308.924 Kıpçaklar 264 6.236 2.182 Moğollar 148 2.621 2.182 Araplar 201 5.138 1.200 Ekrad 1.542 36.487 8.891 Kıptiler 5 86 - Ermeniler 3 84 40 Çingeneler 2 24 17
TOPLAM 41.209 1.117.728 322.392
Leung, ayrıca bu sahaların yalnız Türkmen’lerle meskûn olmadığına,
buralarda ehemmiyetleri fazla Kürt ve Arap gibi aşiretlerinin de bulunduğuna
dikkat çekiyor. Fakat bu görüşe
rağmen Anadolu’yu bir mozayikten ziyade, bir Türkmen yatağı olarak görmeliyiz.
Ki bunu, hemen bütün Anadolu’da ve Isparta İli’nde olduğu gibi, onun ilçesi
Şarkikaraağaç’ın ilk yerleşimli köy isimleriyle de teyid edebiliriz.
Miryeokefalon Savaşı’yla birlikte tamamen Türk Yurdu olan Anadolu’da çeşitli
yörelere göç eden Horasanlı Türkmenler’in bu göç dalgasından Kara-ağaç da
nasibini alır. Hamidoğlu Livası’nın ili Hamidâbâd içinde yer alan Yalvaç
Derliva-i’sinin Kara-ağaç’ında Selendi etrafına gelip ikâmet eden Türkmenler,
daha sonra Padişah Çelebi Mehmed’in fermanıyla yüksek mevkilerden inerek
–buradaki bazı yerleşim yerleri köyden ziyade bağçe ve mezradır- artık ovalarda
yeni köyler kurarlar ki bundaki temel amaç, çobanlıktan ziyade çiftçiliğe
geçiştir. Lâkin bundan önce, Kara-ağaç ve çevresi 1402’de Mahmud Han ve
İskender Mirza tarafından yağma edilir. Hamideli beylerinin Yıldırım Han’ı
kaçırma teşebbüsleri yağmanın şiddetini artırır. Karamanoğulları’na Timur tarafından verilen
bölge 14-15 yıl sonra, 1417’de tekrar alınacak ve bir daha da işgâle
uğramayacaktır. (246) Hamid Livası
içinde ise en başta Terkemiş, Kılcan, Saçıkaralı, Karakeçili, Yenişehir, Hayta
ve Sarıkeçili Yörükleri oturmuşlardır. 1453-1650 yılları arasında bu bölgeye
yerleşenler Oğuz Gurubu’nun Boz-Ok soyuna mensub Gün Han, Ay Han ve Yıldız Han
boylarından Kayı, Bayad, Döğer,Yazır, Yaparlu, Avşar, Kızık, Beğdili ve Karkın
olmak üzere 9 boy, Üç-Ok Soyu’na mensub Deniz Han, Dağ Han, Gök Han boylarından
Bayındır, Çavundur, Salur, Eymür, Alayundlu, Yüreğir, İğdir, Yıva,Kınık,Büğdüz,
Varsak ve Barak olmak üzere 12 boydur. (247)
Bu isimdeki Yörük tebaalar genellikle konar-göçer olarak
adlandırılmaktadır. Zira kışlak ve yaylak gelenekleri itibariyle sabit
iskânlarını terk ederek yazları daha uygun ve münbit bölgelere yerleşmeleriyle
bu sıfatı almışlardır. Kuruluş devrinde bir iskân unsuru olarak yeni fethedilen
memleketlerin Türk’leştirilmesinde kullanılan konar-göçerler, yerleşik halka
göre daha disiplinli ve savaşçı bir yapıya sahiptirler. (248) Anadolu’da Selçuklu Devleti zamanından
başlayarak beylikler zamanında da devam eden bir konar-göçer yerleşmesi olduğu
kaynaklarda belirtiliyor. Bu durum Osmanlı Devleti tarafından da
sürdürülmüştür. Nitekim son yapılan araştırmalarda tahrir defterlerine göre 24
Oğuz Boyu’na ait yer adlarının hayli yaygın olduğu görülmektedir. Bunlardan
Kayı ismini taşıyan 94, Afşar 46, Kınık 81, Eymir 71, Karkın 62, Bayındır 52,
Salur 51, Yüreğir 44, Çepni 43, Igdir 43, Bayad 42, Alayuntlu 29, Kızık 28,
Yazır 24, Dodurga 24, Egdili 23, Büğdüz 22, Çavundur 21, Yıva 19, Döğer 19,
Karaevli 8 ve Peçenek 4 adeddir. (249)
_____________________________________________________________________ Kaynak:
244-F. Aksu, Yamutlar (Hamidoğulları) II, Isparta 1935. s. 228-229 245-Hasan
Babacan, Servet Avşar, Türkmen Aşiretleri, s. 29 246-Hüseyin Şekercioğlu,
Gelendost arihi, Bayrak Yay. İst. 1989, s. 53; R.Tunç, Şarkikaraağaç Tarihi-1, İst. , s. 54
247-Yusuf Halaçoğlu, Osmanlı Kimliği ve Aşiretler, İst. 2010, s. 98-104
248-Faruk Sümer, Oğuzlar Ankara 1967, s. 450 24 Türk boyuna gelince; 1-Boz-oklar: a-Gün-Han Oğulları: Kayı, Bayad, Alkaevli
ve Karaevli’dir. b-Ay-Han Oğulları:
Yazır, Döğer, Dodurga ve Yaparlı’dır.
c-Yıldız-Han Oğulları: Afşar, Kızık, Beğdili ve Karkın’dır. 2-Üç-oklar: 1-Gök-Han Oğulları: Bayındır,
Peçenek, Çavuldur ve Çepni’dir.
2-Dağ-Han Oğulları: Salur, Eymür, Alayundlu ve Yüreğir’dir. 3-Deniz-Han Oğulları: İğdir, Büğdüz,
Yıva ve Kınık’tır. Yukarıdaki
misallere göre biz de 1530 Tarihli TK-KKA’nin 51 Nolu Mufassal Defteri’nde
zamanın Kara-ağaç (Şarkikaraağaç) nahiyesinde bulunan hem (Yaka) Eymür,
Armudlu, Salur, Çarık, Suvar, Karkın, İğdir, Bayad, Çavundur, ve Uşak-Eymür
gibi boy isimlerine, hem de Bey, Ulu-Dinek, Fakihler, Tuna-Şah ve Bey gibi Bey
isimlerine rastlıyoruz. Türkmen
konar-göçerler kendi aralarında il veya ulus adı altında gruplandırılmışlar ve
yukarıdan aşağıya sırasıyla boy, aşiret, cemaat oymak, mahalle, oba (aile)
şeklinde bölümlere ayrılmışlardır. Her boyun başında da Bey (Boybeyi) ismi
verilen ve boyun idari işlerini yürüten bir kişi bulunmuştur. (250) Boylardaki idari işleri yürüten Boybeyi’ne
karşılık, aşiretlerde de idari işleri Mir-aşiret’leri yürütürdü. Beyler boy
içerisinden cesareti, malî kudreti ve doğruluğu ile tanınan kimseler arasından
seçim yolu ile iş başına gelirlerdi. (251)
Daha önce de bahsettiğimiz gibi Oğuz neslinin günümüze kadar intikal
eden boylarının sayısı 24’tür. Oğuz Han’ın Gök kızından üç oğlu Günhan, Ayhan
ve Yıldızhan’ın dörder oğluna ait 12 boy ile yine Oğuz Han’ın diğer eşi Göl
kızından olan Gök Han, Dağ Han ve Deniz Han isimli 6 evlâdı vardır. Bu Oğuz
evlâdı Gökhan, Dağ Han ve Deniz Han’dan da türeyen dörder Han evlâddan türeyen
12 boyu Bozoklar, diğer üç oğlu Günhan, Ay Han ve Yıldız Han’dan da türeyen
diğer 12 boyu Üçoklar temsil etmektedir. İşte bu iki kola ait 24 boydan
müteşekkil Oğuz Türkleri’nin tarihi, Çinli tarihçilerin kaynaklarına
dayanılarak XII. yüzyılda Karahanlılar Devleti himayesinde toplanan bilim heyeti
tarafından detaylarıyla belgelenmiştir. Mehmet Öztürk’ün eserinde belirttiği
üzere yapılan en doğru Oğuzhan Boy Cetveli ünlü tarihçi ve bilim adamı
Reşidüddin’in ünlü eseri Cami-üt Tevarih isimli eserindeki boy cetvelidir.
(252) Yusuf Halaçoğlu, Osmanlı’da
İskân Siyaseti ve Aşiretlerin Yerleştirilmesi isimli eserinin 87. sayfasında bu
Türkmen gruplarının dışında Oğuz boylarından Kayılar’ın da Konya, Ankara,
Denizli, Selçuk, Afyon ve Kozan’ın yanı sıra Isparta’ya yerleştiklerinden
bahsediyor. Bu bir anlamda Anadolu’daki nüfusun kayda değer bölümünü, Oğuz Boyu
mensuplarının teşkil ettiğini
göstermektedir. Anadolu’da mevcut bulunan Oğuz gruplarına bağlı cemaatlerin
hangi bölgelerde yaşadıkları şu şekilde verilmiştir; Eğirdir Kazası: Akdağ Cema’ati, Aksaklar
Bölüğü, Arap Cema’ati, Çepel-i Karamanlu Cema’ati, Çobansa (Salihlü) Cema’ati,
Eşeklü Cema’ati, Firûzlu Cema’ati, Kara Halillü Cema’ati, Karacaoğlu Obası
Bölüğü, Karacalu Cema’ati, Karamanlu Cema’ati, Karkın Cemaati, Kasım oğlu
Bölüğü, Kızıllu Cema’ati, Kopranlu Cema’ati, Kumral Cema’ati, Kundanlu
Cema’ati, Murad Bölüğü, Namraş Cema’ati, Salihlü Cema’ati, Saruhan cema’ati,
Şeyh Hasan cema’ati, Temür Bölüğü, Yavdaş Cema’ati, Yuvaoğlu Cema’ati, Bozlu
Bölüğü. Yalvaç Kazası: Kara Kuzulu Bölüğü, Karakuzulu Cema’ati, Şarvan Bölüğü,
Bozlu Bölüğü. Bu durumda Isparta iline
bağlı Eğirdür kazasında 19 cema’at ve 6 bölük, Yalvaç kazasında da 1 cemâ’at, 3
bölük bulunmaktadır. Yörük ve Türkmen grupları kategorisine cemaat ve hane
olarak baktığımızda Hamid ve Uluborlu’da 8 cemaat ve 84 hane 185 mücerred
Uluborlu yörükleri, Hamid Eğirdir’de de 185 cemaat, 3480 hane ve 1237 mücerred
Yenişehir yörükleri. (253) Hamid
Livası genelindeki Oğuz boylarına mensup cemaatler de şunlardır: Kayı Boyu’nun
Oğuz Grubu’ndan Bozok Gün Han Oğulları, Avşar, Beğdili, Karkın boyundan Bozok
Yıldız Han Oğulları, Döğer, Yazır ve Yaparlı boyundan Bozok Ay Han Oğulları,
Bayındır ve Çavundur boyundan Üçok Gökhan Oğulları, Salur, Eymür, Yüreğir ve
İğdir boyundan Üçok Dağ Han Oğulları, Büğdüz boyundan Üçok Deniz Han Oğulları,
Varsak boyundan Üçok ve Barak boyundan Türkmen. Bütün bu türlü kayıtların bizlere kadar
ulaşmasını sağlayanlar ise livalarda il yazıcıları, kazalarda kadılar ve
köylerde de naibler olmuştur. 1530 tarihli arşiv kayıtlarında Hamid Livası
İl-Yazıcısı olarak görünen kişi Sarı Seydi isimli kişidir. Bunların yanı sıra
eşref kesiminden de İshak Paşa ile Sökük Sayan Baba adında zatlar vardır. Esasen Yörük aşiretleri, Osmanlı Devleti’ne
önemli ve akılcı bir iskân siyaseti yürüttürecek kadar çoktur. Osmanlı devleti
arşivlerinde YörükanTaifesi olarak ele alınan Yörük’lerden bazıları; Eski
Yürük, Töngüçlü, Karakeçili, Kötekli, Hacıheseli, Karahaculu (Anamaslu),
Karakoyunlu, Sarıhabalı, Karsavurdan Adıgüzelli, Coşlu, Recepli gibi Yörük
aşiretleridir. Şarkikaraağaç ve köylerine bunlardan yerleşenler öncelikle
Sarıkeçili, Saçıkaralı, Haytalar ve Tırtar, Honamlı, Ötkünlü, Hacımemetli,
Solaklı, Elekli ve Hacı Ceceli aşiretleri olmuştur. Sarıkeçili’nin yaylak yeri Anamas Üç Kuyular,
İskân yeri Şarkikaraağaç Yeniköy Köyü’dür. Hacıceceli ve Elekli olmak üzere iki
aşireti bulunan Honamlı’nın genel yaylak yeri Anamas ve Sultandağları’dır.
Gedikli’de iskân etmişlerdir. Yaylak yeri Anamas Çiçeklidağı yöresi olan
Ötkünlü ve Hacımemetli’nin yerleşim yeri de Şarkikaraağaç Gedikli
Köyü’dür. Saçıkaralı’nın yaylak yeri
Şarkikaraağaç Fele ve Aşağı Kışla, iskân yeri Serik Deniz Tepesi ve
Şarkikaraağaç Yeniköy’dür. Haytalar’ın yaylak yeri Anamas Söbüova Sorkun
yaylaları, iskân yeri Antalya Aksu civarıyla Yalvaç Taşevi ve Yeniköy’dür.
1904’ten önce Şarkikaraağaç köylerine yerleşenler 1904 sayımında bu ilçe
nüfusuna yazılmışlardır. Bir misal
verecek olursak 1955 tarihli Çeltek Köyü Evlenme Defteri 19. sayfada kaydı
bulunan Ali Arslan-Emine Arslan çiftinin daha evvelce oturdukları adres olarak
Antalya Kötekli Köyü görünmektedir. Solaklı’nın yaylak yeri Anamas Dumanlı,
iskân yeri Beyşehir, Manavgat Çakış Köyü ve Şarkikaraağaç Yeniköy’dür.
Tırtar’ın yaylak yeri Şarkikaraağaç Yenicekale civarı, İskân yeri Yeniköy ve
Yalvaç Tırtar köyleridir. Yeri
gelmişken yaylacılık konusuna da kısaca değinelim. Şarkikaraağaç’ta yayla
denilince daha ziyade Anamaslar’ın Beyşehir gölüne bakan yüzü akla gelir.
Belceğiz ovasından başlayarak Yenişar Bademli’ye kadar devam eden şeritte yayla
olarak kullanılabilecek geniş bir arazi mevcuttur. Bu şeridi de zamanın konar-göçer
Yörükleriyle yerlileri yayla olarak kullanmışlar ve sayısı en az 200-300’leri
bulan kalabalık sürülerini buralarda otlatmışlardır. Sülâle büyüğümüz Yekdiğinli Hasan için de,
geride kalan bir bağlantıyı belirtmek adına Konya’nın Beykonak kasabasına bağlı
Hotamış karyesindeki sayıca fazla ve içlerinde Hasan Çavuşlar’ın da bulunduğu
yaylalara bir göz atmakta fayda var.
İşte XVIII. asırdan bugüne kalan ve halen hayvancılık yapılan Hotamış
yaylaları: Yıldızlar’ın Yayla, Hacı Ferziler’in Yayla, Kara Yusuflar’ın Yayla,
Terkenler’in Yayla, Borazanlar’ın Yayla, Sungurbey Yaylası, Abaz Yaylası,
Hüsnüler’in Yayla, Topal Galipler’in Yayla, Pireler’in Yayla, Kadir Hoca'nın
Yayla, Karaböcüler’in Yayla, Hasan Çavuşlar'ın Yayla. Şarkikaraağaç’ta Göçer yörüklerinin yoğun
olduğu iki önemli yer, 1520 tarihli ve 438 numaralı Muhasebe-i Vilâyet-i
Anadolu Defteri’ndeki Osmanlı Arşivi kayıtlarında görülmeyen Yeniköy ve
Gedikli’dir. Bunlardan ancak 20. asrın başlarında kurulan Yeniköy, sonradan
Sürütme, Karayaka, Gedikli ve Armutlu gibi yerlerden göç alır. Yeniköy’ün bu
tarihlerde kurulduğuna işaret Yekdiğinli Hasan oğlu dedem İbrahim Çavuş’a ait
evin köydeki çekirdek evlerden oluşudur ki bu ev, halen Yeniköy’ün en merkezi
noktasındadır. Aynı zamanda köydeki tek câminin arsası da babam Mustafa
Yalçınkaya tarafından verilmiştir. Yeniköy’e yeni yerleşim yeri olmasından
dolayı Saçıkaralı, Sarıkeçili, Solaklı, Haytalar ve Tırtar’lar, Gedikli’ye ise
Honamlı, Ötükenli-Hacımemetli, Elekli ve Hacı Ceceli Yörük aşiretleri
yerleşmiştir. Hattâ göçer adabına düşkün olan yörüklerin yeni Gedikli’deki
aşiretinden tarihi çok eski Karayaka’ya bile, Bekir ve Süleyman Gündüz gibi
kardeşlerin göçleri mevzuubahistir.
_________________________________________________________________________
Kaynak: 249-Faruk Sümer, Oğuzlar, Ank. 1967, s. 450; Yusuf Halaçoğlu, a.g.e, s.
28 250-Yusuf Halaçoğlu, a.g.e, s. 29 251- İbrahim Kafesoğlu, Türk Milli
Kültürü, Ankara 1977, s. 203; MAD nu. 8458, s. 324 252-Mehmet Öztürk, a.g.e, s.
54 253-MAD nu. 9956, s. 268; 11-Y.Halaçoğlu, Türkiye’nin Derin Kökleri Osmanlı
Kimliği ve Aşiretler, İst. 2010, s. 93-97
Yeniköy’lülerin lâkablı ahalisi ve Kara’nın kutsallığı Yeniköy ahalisinin lâkabları bizi
Türkmenler’in isim geleneğine götürecek derecede eskilik gösteriyor. Yeniköy
Köyü’ne yerleşen yörüklerin bugünkü mevcut sülâleleri; Gedeler, Gırnatacı
Durmuş Aliler, Muratlar, Mustafa Aliler, Karaveliler, Göcenler, Delioğlanlar,
Gözeller, Hacerler, Çolaklar, Topallar, Karabıçaklar, Dodaklar, Gere Osmanlar,
Çobanların Bayramlar, Babo Dayılar, Döndü’nün Mehmetler, Köleler, İbililer,
Nasuhlar, Sarı Dayılar, Koca Mustafalar, Kolağasılar, Ali Onbaşılar, Bekçi Ahmetler,
İltirler, Galipler, Kürtler, Hacı Yusuflar, Sağır Seferler, Danacılar gibi
isimlerden müteşekkildir. Kara-ağaç
ve Kara-yaka’nın ‘kara’sına bir açıklık getirmek gerekirse; Anadolu’daki
aşiretler içinde Keçili ismini kullanan oymaklar vardı. Bunların arasında
Karakeçili en başta gelmekteydi. Ayrıca Kızılkeçili, Sarıkeçili, Akkeçili,
-tabii Akkuzulu da-, kuzuların ve keçilerin renginden dolayı kullanılan
isimlerdi. Karakeçililer’e gelince, Kara, Türkler’in mukaddes saydığı bir
renktir. Nitekim Dokuz Oğuzlar’ın bayrakları kara idi. Büyük Türk Kumandanı
Horasanlı Ebu Müslim’in bayrağı da karaydı. Kara bayraklı, kara elbiseli olan
ordusuna da ‘Karalı Askerler’ denilmekteydi. Oğuz Han’ın 24 boyundan birinin
adı da ‘Karaevli’dir. Zira ‘kara’ kutluluğunu Türkler’in eski dinlerinden
almıştır. Gerçekten de Altay Türkleri’nde geçen Karahan, yedi kat göğün üst
tabakasında oturan ve dünyanın mukadderatını tâyin eden Tanrı’nın ismi idi.
(254) Kara mukaddesatı; Karakurum, Karakum,
Kara Balgasun, Karaşar, Karategin, Karabağ, Karakoyunlu, Kara Tekeli, Karalı,
Kara Eşmelü, Karahisar, Karagündüzlü, Kara Hacılu, Kara Avşar, Karaağaç,
Karadeniz, Kara Hamzalu, Kara Kocalar, Karaca Kürd, Karamuklu, Kara Şeyhlü,
Karatay, Kara Yürük v.s. gibi değişik isimlerde mevcuttur. Bu bakımdan
Şarkikaraağaç da, onun köyü Karayaka da bir isim mukaddesatını
dillendiriyorlar. Dönemleri itibariyle
Isparta’da nüfus Yakın tarih içinde
Isparta, Anadolu Selçuklu Devleti’nin tarih sahnesinden silinmesiyle, Osmanlı
Devleti’nin tesis ettiği Anadolu Eyaleti’ndeki sancaklar arasına katılan
Hamidoğulları Beyliği’nin (1280) Hamid namıyla İl’i yapılır. 1891'de Hamid, ‘mâmur, şen bayındır’
manasına gelen âbâd ek adını alarak Hamidâbâd olarak değiştirilir. Osmanlı
Devleti’ndeki nüfus sayımına gelince, bu konuda XIX. yüzyıla kadar bir sayım
gerçekleşmiyor. XVI. yüzyıla ait veriler, genellikle vergi mükellefi olan hane,
bennak, mücerred ile vergi mükellefi olmayan, yani muaf olan muhassıl, hatib,
imam, âma, malul, pir-i fani vs. gibi kişileri içine almaktadır. (255) Buradaki kayıtlarda her yerin meskûnları,
bir hanede bir kişi verilmek suretiyle kayda alınmışlardır. Dolayısıyla her
hane nüfusu, araştırmacıların ittifak ettiği 5 bireyle ve nüfusaimamların eklenmesiyle
hesaplanan nüfustur. Prof. Halil İnalcık defterlerde çift veya nimçit olarak
kaydolunan kimselerin de umumiyetle bir hane reisi sayıldığını belirtiyor.
(256) XIX. yüzyıl Osmanlı’sında
ise ilk nüfus sayımı 1831’de ele alınırken, 1881-82 ve 1893 tarihlerinde de
sayımlar yapılmıştır. Bu genel nüfus sayımlarında Hamidâbâd Sancağı’nın ili
olarak görülen Isparta’nın bir yıl sonraki 1894 sayımlarında ise Konya'ya
bağlandığından adını görememekteyiz. Bu durum 1919’da Konya'dan ayrılıncaya
kadar da devam eder. 1922 yılında Hamidâbâd adı Isparta olarak değiştirildikten
sonra tekrar il yapılır. Bütün süreci göz önüne aldığımızda Isparta, Hamid
(Liva) Sancağı’na 91 yıl boyunca İl’lik yapmış ve Hamid’in adını
taşımıştır. Isparta’nın, Hamid
Sancağı’nın ili durumunda iken sahib olduğu nüfusu daha sonraki yıllarda
koruyamadığı görülüyor. Öyle ki Osmanlı’da 1831’de ilk defa yapılan ve
kadınların da ilk defa sayıldığı nüfus işleminde Isparta’nın nüfusu neredeyse
Eğirdir ve Yalvaç ile eşit gibidir. Isparta’da nüfus 6310 iken Kara-ağaç’ta
nüfus 4987, Eğirdir’de de 4259’dur. Yalvaç ise 7930’luk nüfusuyla Isparta’dan
daha önlerde seyrediyor. Hattâ İl’i olmasına rağmen kazası durumundaki
Kara-ağaç’i Gölhisar bile 10462 nüfusuyla Isparta’dan çok çok fazla nüfusa sahibtir. Bu tarihte diğer yerlerden
Parlu’da 2038, Afşar’da 2258, Hoyran’da 1060, Uluborlu’da 4960, Bedle’de 1058,
Agros’ta 2007, Gûnan’da 631, Keçiborlu’da 1813, Ağlasun’da 2168, İncir’de 411,
Kemerhamid’de 1321, Karaağaç-i Gölhisar’da 10462, Tefenni ve Siroz’da 1879,
İbrale ve Boyce’de 2498, Gülhisar’da 4248 ve Gökünük’te de 1843’tür. Ayrıca
Burdur’da da 8505 Müslüman nüfus ve 683 reaya, Denizli’de 7487 Müslüman nüfus
ve 358 reaya, Honaz’da 2.502 Müslüman nüfus ve 65 reaya, Ezine-i Lazkiye’de
5652 Müslüman nüfus ve 155 reaya ve Ezine-i Çarşamba’da da 4254 Müslüman nüfus
ve 7 reaya olmak üzere Hamid Sancağı’nda (Isparta) yekûn 92541 Müslüman ve 1268
de reaya nüfus görünmektedir. (257)
1877-78 tarihinde Eğirdir, Uluborlu, Yalvaç ve Karaağaç’ı içine alan
Hamid’in nüfusu 52649 ve binaları da 17702’dir. (258) Hamitabat (Isparta)
Sancak
(1881-1882-1893) İdari Bölge
Müslümanlar Rumlar Ermeniler Kadın Erkek
Kadın Erkek Erkek Kadın Isparta : 21.878
21.683 2.265 2.259 300
319 Uluborlu : 7.636
6.697 421 392
- - Yalvaç
: 12.919 12.720 - - - - Karaağaç: 10.203 9.974 - - - - Eğirdir
: 9.803 9.884
678 657 - -
Toplam : 62.439 60.858 3.372 3.308 300 319
Ermeni, Bulgar ve Katolik gibi nüfus bulunmamaktadır. 1881/82-1883 Osmanlı Genel Nüfusu’na göre
yine Isparta pek fazla bir nüfusa sahib değildir. Bu tarihlerde Isparta’nın
Müslüman kadın nüfusu: 21.878, Müslüman erkek nüfusu: 21683, Rum kadın: 2265,
Rum erkek 2259 ve Ermeni kadın: 300, Ermeni erkek: 319’dur. 429 Rum kadın ile
392 Rum erkeğin bulunduğu Uluborlu’da ise Müslüman kadın: 7.636, Müslüman erkek
de 12720’dir. Eğirdir’deki Müslüman kadın sayısı 9803, Müslüman erkek sayısı da
9884 olup 678 kadın Rum ve 657 de erkek Rum’dur. Rum ve Ermeni nüfusun
bulunmadığı iki yerleşim yerinden Yalvaç’ta Müslüman kadın 12919, Müslüman
erkek 12720 iken Kara-ağaç’ta da Müslüman kadın 10.203 ve Müslüman erkek de
9.974’tür. (259) Burada bizim
dikkatimizi çeken husus; 1831’de Kara-ağaç’ta görülen 4987 tutarındaki -gayet
az- nüfus, 1881/82-1883 tarihli Osmanlı Genel Nüfusu sayımında 20177’e
çıkmıştır. Halbuki 1530’da Kara-ağaç (nüfusu 3120) merkezi sayım esasına göre
15850 nüfuslu köyleriyle (ki buna diğer nimçid, imam vs. dahil değil) birlikte
18970 nüfuslu iken 300 yılda nasıl oluyor da artacağı yerde 4.987’e düşüyor ve
neredeyse 4 misli geriliyor? Öte yandan 1831’deki 4987’lik nüfus yine 4 misli
artarak 50 yıllık bir süreçte 20177’e çıkıyor? 1530’da sayıma esas kayıtlarda
köylerin nüfusu hane esasıyla şehir merkezinden ayrı, müstakil görülürken
1831’de bu durum değişmiş ve köyler merkeze dahil edilerek sayım
gerçekleştirilmiştir. Bu hususun bile 1831 merkezli sayımlarını etkilememesi
oldukça düşündürücüdür.
____________________________________________________________ Kaynak: 254-Yusuf
Halaçoğlu, Osmanlı Kimliği ve Aşiretler, s. 111-112; İ.Hakkı Konyalı, Karacabey Mamuresi Vakfıyesi, Tarihi
ve Diğer Eserleri, İst. 1943, s. 117-127 255-Prof. Kemal H.Karpat, Osmanlı
Devleti Nüfusu, İst. 2010, s. 235-236; Memalik-i Mahrusa-i Şahanede 1247 Senesinde Mevcut olan
Nüfus Defteri, İst. Üniversitesi, Ms. Kat, D-8, No: 8867 256-Halil İnalcık,
Raiyet Rüsûmu. s. 583Isparta 1894 yılındaki genel sayımlarda görülmüyor. Zira daha önce de bahsettiğimiz üzere
Konya şehrine bağlıdır. Konya’nın 1896’daki 897212 ve 1897’deki 942697’lik toplam
nüfuslarını göz önüne aldığımızda, bunda, kendisine bağlanan Isparta’nın
katkısı hiç de azımsanmayacak derecededir. Tekrar Konya’dan ayrılıp il yapılan
Isparta’nın 1906 yılı sayımlarındaki
Müslüman kadın nüfusu 72491 ve Müslüman erkek nüfusu 73622’dir. Bu tarihte ilde
ayrıca 408’i kadın ve 460’ı erkek olmak üzere 868 kadar Ermeni nüfus
vardır.(260) 1914 yılındaki sayımda 15. Bölge olarak değerlendirilen Konya’ya
bağlı olarak Isparta’nın nüfus durumu ise; B. Isparta’da Müslüman: 46698, Rum:
6648, Ermeni: 1119, A. Burdur’da Müslüman: 54032, Rum: 2783, Ermeni: 1271,
Tefenni’de Müslüman: 27671, Rum: 86, Ermeni: 24, Uluborlu’da Müslüman: 19367,
Rum: 1278, Ermeni: 5, Eğirdir’de Müslüman: 27020, Rum: 2982, Kara-ağaç’ta
Müslüman: 25743, Rum: 10, Yalvaç’ta Müslüman: 29919, Rum: 9 ve Ermeni 10
şeklindedir. (261) Prof. Karpat’ın
Osmanlı Genel Nüfusu kayıtlarına göre bir mukayese yapmamız gerekirse kurulduğu
1300’lü yıllarda kendisinin 380 bin nüfusu bulunan Hamidoğulları Beyliği’nin
Isparta merkezli nüfusu 1831’deki sayımlarda büyük bir düşüşle 93809
görülürken, Teke (Antalya) Kolu’nun (Teke Sancak) nüfusu da sadece 35839
kadardır. Bu nüfusun dağılışı ise Müslüman nüfus olarak şöyledir; Antalya
kasabası 2879, Antalya köyler 1963, İstanos nahiyesi 5033, Elmalı 4735, Kaş
2933, Kalkat 1672, Finike 1307, Eğridir ve Kaddıç 1893, Serik, Başkonak,
Karaveliler (n) ve Has 2110, Bucak ve Germiye 1724, Kızılkaya 942’dir. Bu
nüfusa ek olarak ayrıca 961 Göçmen, 7148 Aşiret, 539 da Alevi guruptan Tahtacı
ve Abdallar vardır. Bu durumda 1831’deki Hamid Sancağı’nın toplam nüfusu
129648’dir. Bir önemli hususu burada
belirtmek gerekirse, Hamidoğulları Sancağı’nın İl’i durumunu uzun yıllar
Hamidâbâd olarak koruyan ve 1922 yılında Hamidâbâd adı değiştirildikten sonra,
ilyapılıp Isparta adını alan bu şehrin merkezlik yaptığı Burdur ve Denizli gibi
şehirler, kendine ayrılan yerleşim yerleriyle birlikte vilâyet olduklarında
Hamid Sancağı’ndan yüzbinleri bulan nüfusu da kendilerine çekmişlerdir. Bunun
bir göstergesi de 1906’daki sayımlarda Konya nüfusu içinde görülen Burdur’un
Müslüman kadın erkek 73180, 2622 Rum ve 1156 Ermeni ile toplam 76958,
Denizli’nin de Müslüman kadın erkek 250288, 3397 Rum ve 630 Ermeni nüfusunun
olmasıdır. Bütün bu bölünmeler Hamidoğulları’nın nüfus bakımından daralmasına
sebebiyet vermişlerdir. Tarihçilerin
kaynak kayıtlarına geçen bir husus daha vardır ki genellikle Osmanlı’da ilk
nüfus sayımının 1831’de yapıldığı söylenegelmiştir. Osmanlı Genel Nüfusu
hakkında dikkate almamız gereken çok önemli bir istatistikî çalışma yapan Prof.
Kemal H.Karpat bize, Prof. Niyazi Karal’ın tesbitleri itibariyle, 1831 yılında
ortaya konan ayrı ayrı yüzlerce defterin esası, ”1247 senesinde memalik-i
mahrusa-i şahanede mevcut nüfus defteri (Yüce Allah tarafından korunan imparatorluğun)
1247 yılındaki nüfus defteri (262) olarak bir özet defterdir. Niyazi Karal bu
defterden İstanbul Üniversitesi İstatistik Defteri B-29 diye bahseder”
bilgisini veriyor ve “1831 sayımı 19. yüzyılda yapılmış ilk sayım olarak
tanımlanmakla birlikte neredeyse iki yüz yıllık aradan sonra bu adlandırmanın
ne derece doğru olduğu kuşkuludur” diyor. (263)
________________________________________ Kaynak: 257-Kemal H.Karpat, s.
235-236-254 258-Kemal H.Karpat, a.g.e, s. 298-300 259-Kemal Karpat, a.g.e, s. 300-304
260-Kemal H.Karpat, a.g.e, s. 340 261-Prof. Kemal H.Karpat, a.g.e, s.
380-381 262-Niyazi Karal,
İÜKTYD-8/8S67 (İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi, İstatistik Defteri,B-29) 263-K.H.Karpat, a.g.e, s. 62-63
Make Money
at : http://bit.ly/copy_win
Ziyaretiniz için teşekkürler..