Türklerin Anayurdu

Yeryüzünde 350 milyonu aşan sayıları ile çok geniş bir bölgeye yayılan Türklerin ilk anayurdu'nun tespiti birçok bilim adamını asırlarca meşgul eden büyük bir konu olmuştur. Bilim adamları ve araştırmacılar yaptıkları çalışmalar sonucu Türklerin ilk Anayurdu ile ilgili bir çok iddialar ortaya atmışlardır.

          - Tarihçiler, Çin kaynaklarına dayanarak Altay Dağları'nı,
          - Etnologlar, İç Asya'nın kuzey bölgelerini,
          - Dil araştırmacılar, Altayların veya Kingan Dağları'nın doğu ve batısını,
          - Kültür tarihçileri, Altay - Kırgız Bozkırları arasını,
          - Sanat tarihçileri, Kuzeybatı Asya sahasını,
          - Antropologlar ise Kırgız Bozkırı - Tanrı Dağları arasını ilk Türk Anayurdu olarak iddia etmişlerdir.
          Bütün bu araştırmalara göre ilk Türk yurdunun kesin sınırlarını çizmek mümkün olmamaktadır. Zira Türklerin ilk zamanlardan itibaren çok geniş bir sahaya yayılmaları bu tespitte güçlük çıkartmaktadır.
          Bununla beraber son yıllarda yapılan dil araştırmaları ve yukarıda yapılan çalışmalar göz önüne alındığında , ilk Türk yurdunun "Altay Dağları'ndan, Urallara kadar uzanan, Hazar Denizi Kuzeydoğu Bozkırlarından, Tanrı Dağları'nı kapsayan çok geniş bir bölge" olduğudur.
          Tarihi akış içerisinde meydana gelen göçler sonucu Anayurtları'ndan çok uzak mesafelere ve geniş bir coğrafyalara yayılan Türkler, bugün Balkanlar'dan doğuya Çin Seddi’ne, Kuzeyde Sibirya Bozkırları'ndan Güneyde Horasan, Afganistan, Tibet'e kadar olan bölgeleri yurt tutmuşlardır.

          Anayurtta Kurulan İlk Uygarlıklar
          - Anav Kültürü (M.Ö. 4500-1000)
          Anav kültürü, bu günkü Türkmenistan’ın başkenti Aşkabat yakınlarındaki Anav bölgesinde yapılan kazılarda ortaya çıkarılmıştır. Orta Asya’nın en eski kültürü olan Anav Kültürü’ne mensup insanların yerleşik hayata geçtikleri, tuğlalardan yapılmış evlerde oturdukları yapılan araştırmalar sonucunda öğrenilmiştir. Elde edilen bulgulardan da tarım kültürüne sahip oldukları, koyun, keçi, sığır ve deve gibi hayvanları da besledikleri anlaşılmaktadır. Nitekim buluntular içinde yer alan dokuma parçaları, nakışlı seramik parçaları ve süs eşyaları insanlık tarihinin en eski eserleri olması bakımından dikkat çekicidir. Ancak, ele geçen bu eserler bu dönem insanlarının dokumayı ve seramikten eşya yapmayı bildiklerini göstermekle birlikte, onların hangi etnik topluluğa dâhil oldukları hakkında yeterli bilgi vermemektedir.

          - Afanasyevo Kültürü (M.Ö. 3000-1700)
          Altay ve Sayan dağlarının kuzeybatısındaki bozkırlarda gelişen bu kültür Türklerin en eski kültürüdür. Afanasyevo toplumunun avcı ve savaşçı bir toplum olduğu, koyun ve at gibi hayvanları beslediği bilinmektedir. Ayrıca onlar, kartalı kutsal bir hayvan olarak kabul ediyorlar, mezar taşlarına bu kuşun şeklini oyuyorlardı. Mezarlarının içine de kartal pençesi bıraktıkları, Altay yöresinde iki kurganda yapılan kazılar sonucu ele geçen buluntulardan anlaşılmaktadır. Yapılan kazılarda ayrıca çeşitli bakır eşyalar, çakmak taşından yapılmış ok uçları, kemikten yapılmış iğnelerde bulunmuştur. Afanasyevo kültürü geniş bir bölgeyi etkileyerek Orta Asya uygarlığının temelini oluşturmuştur.

          - Kelteminar Kültürü (M.Ö. 3000’ler)
          Kelteminar kültürüne ait buluntular M.Ö.3000 yıllarına tarihlenmektedir ve Harezm bölgesinde (Aral Gölünün güneyi Ceyhun Nehri havzası) yapılan kazılarda ortaya çıkarılmıştır. Bu kültürün mensuplarının balıkçılık ve hayvancılık ile geçimlerini sağladıkları, esas olarak yerleşik bir hayat şekli yaşadıkları anlaşılmaktadır.

          - Andronova Kültürü (M.Ö. 1700-1200)
          Altay-Tanrı dağları, Güney Sibirya ve Hazar Denizi’nin doğusuna kadar olan bölgede oluşmuş bir kültürdür. Orta Asya kültürleri içinde yayılma alanı en geniş olanıdır. Afanasyevo kültürü ile olan benzerliğinden dolayı onun gelişmiş devamı olarak da kabul edilebilir. Bu kültürün en önemli buluntuları; geniş ağızlı kulpsuz ve süslü kaplar, taş kaşıklar, ok uçları, kemik iğneler, kabzalar, hançerler, saplı baltalar ile inci, küpe gibi süs eşyalarıdır. Bakırdan yapılan eşyalar yanında, ilk defa tunçtan ve altından yapılmış eşyalara bu kültürde rastlanır. Bu kültürün insanları, atı binek ve yük hayvanı olarak kullanmışlardır. Bu kültürün izlerine Batı Türkistan’da da rastlanmaktadır.

           - Karasuk Kültürü (M.Ö. 1200-700)

          Yenisey Irmağı’nın kollarından biri olan Karasuk Nehri’nden adını alan bu kültür, Orta Asya’nın uygarlık tarihi yönünden büyük önem taşır. Orta Asya uygarlığında demir madeni ilk olarak bu kültürde işlenmiştir. At, deve, koyun ve sığır besleyen bu topluluklar, yün eğirmesini ve dokumasını, keçeden çadır yapmasını öğrenmişler ve üzeri çadırla örtülü dört tekerlekli arabalar yapmışlar ve kullanmışlardır.

          - Tagar Kültürü (M.Ö. 700-100)
          M.Ö. 700-100 yılları arasında Karasuk kültüründen sonra Altay dağları bölgesinde (Abakan ve Minnissk - Minusinsk bölgesinde) görülmüş olan bu kültür, bu bölgedeki diğer kültürlerin içinde en genci ve en gelişmiş olanıdır. Bu kültüre ait tunçtan iki yanı keskin bıçaklar, hançerler, çok sayıda ok uçları, altın süs eşyaları, iğne, tarak gibi eşyalar bulunmuştur. Ayrıca eşya üzerinde görülen kabartma hayvan başları, gelecekteki Orta Asya sanatlarına temel teşkil etmiştir.

           Hunlardan Önceki Türklerin Yaşayışları
          Hunlardan önce, henüz teşkilâtlı bir topluluk haline gelememiş olan Türkler, toplayıcılık, avcılık ve göçebelik aşamalarını takiben yerleşik hayata geçmişlerdir. Bozkırın zor koşulları Türklerin karakterini etkilemiş, bu zor koşullar, onlara güven, güçlü bir irade, dayanıklılık ve kanaatkârlık gibi özellikleri kazanmalarını sağlamıştır.

          Bozkırlar tarımdan daha çok hayvancılığa elverişli alanlardır. Bozkır yaşamında, hayvan sürülerinin otlatılması ve korunması için mutlaka bir binek hayvanına ihtiyaç vardır ki, Türkler atı ehlileştirerek, bozkırda yaya olarak gidilemeyecek yerlerde atı binek hayvanı olarak kullanmışlardır. Batılıların eski Türk medeniyetine atlı-göçebe medeniyeti ismini vermelerinin nedeni budur. At, bozkır insanının hayat mücadelesinde en büyük yardımcısı olmuştur.

          Türklerin, hayvanları evcilleştirmesi ile başlayan döneme "çoban medeniyeti" adı verilir ki; at, sığır, deve ve ren geyiği Türklerin ilk dönemlerde evcilleştirdikleri hayvanlardandır. Evcilleştirdikleri hayvanların sadece etinden değil, sütünden yoğurt ve peynir yaparak da yararlanmışlardır. Türkler ayrıca deriden eşyalar da imal etmeyi, kilim, keçe ve halı dokumasını da biliyorlardı. Bilim adamlarının, halının ana yurdu olarak Orta Asya’yı göstermelerinin nedeni de budur.

          Türkler hayvancılığa geçişle yarı göçebe bir hayat tarzına girmişlerdir. Ekonomik hayatları hayvancılığa dayalı olan Türkler, hayvanlarına ot ve su bulmak için konar - göçer hayat yaşamak zorunda kalmışlardır. Zamanla evcilleştirilen hayvanların beslenmeleri için ekilen bazı bitkiler, Türkleri tarımla tanıştırmış, tarım hayvancılığın yanında ikinci bir geçim kaynağı olmuştur. Türkler tarımla uğraşmaya başladıktan sonra toprağa büyük önem vermişler, saban kelimesi, Türkçede bilinen ilk ziraat aleti sözcüğü olarak bu dönemde ortaya çıkmıştır. Türkler, hayvanları için yoncayı, tanıdıkları ilk gıda maddesi olarak ta kendi beslenmeleri için mısırı yetiştirmişlerdir.

           Türklerin Orta Asya'dan Çıkışı ve Göçler

                Göçler

          Türklerin tarih içerisinde çok geniş bir coğrafyaya yayıldıkları ve göç ettikleri bölgede güçlü devletler kurduklarını biliyoruz. Bu Türk göçleri, atalarımızın ilkel göçebe bir toplum yapısına sahip oldukları gibi, yanlış ve haksız bir iddianın da mesnedi olarak gösterilmeye çalışılmıştır. Halbuki bu göçlerin sebep ve sonuçları göz önüne alındığında, Türklerin ilkel göçebe bir anlayışla değil, aksine, kendine has yüksek bir kültür ve medeniyetin sahibi ve yayıcısı olarak göç ettikleri görülür. Dünya üzerinde atı ilk kez ehlileştiren ve onu binek hayvanı olarak kullanan Türkler, atın sağladığı hız ile yüksek devlet ve toplum telâkkilerini geniş coğrafyalar üzerinde hâkim kılmıştır. Konar göçer, atlı yaşantının temelinde büyük oranda hayvancılık ve kendine yeterli bir ziraat kültürü yer alır. Dolayısıyla, Türk göçleri bu yaşantıya uygun olan sahalara doğru olmuştur. Hem Türk tarihi hem de Dünya tarihi üzerinde çok büyük tesirleri olan bu göçlerin birçok sebepleri vardır. Bu sebepleri şöyle sıralayabiliriz: 

           Göçlerin Sebepleri

          İktisadî ve Sosyal Sebepler: Daha çok hayvancılıkla geçimlerini sağlayan Türkler, kuraklık, salgın gibi tabiî olayların etkisiyle göç etmek zorunda kalmışlardır. Otlakların yetersiz kalması veya nüfusun artması, Türkleri, iklimi ve coğrafyası müsait yeni bölgelere sevk etmiştir. M.S.IV. yüzyıldaki Hun göçlerinde, Orta Asya'da hüküm süren "kuraklık"ın etkili olduğunu biliyoruz.

          Toprağın artan nüfusu besleyemez hâle gelmesi veya hayvanlar için yeterli otlakların kalmaması, iktisadî düzeni sarstığı zaman, Türkler, kendi yaşantılarına uygun, tabiatın zengin ve nispeten nüfusun az olduğu bölgelere yönelmişlerdir. Selçuk Bey ve Arslan Yabgu'ya bağlı Türkmenlerin Horasan ve Harezm'e göçmeleri veya XI.-XII. yüzyıllarda, Anadolu'nun Selçuklular tarafından fethinde bu durumu görebiliriz. Siyasî Sebepler: Yabancı kavimlerin baskısı veya kendi aralarındaki hâkimiyet mücadelesi göçlerin diğer bir sebebidir. Meselâ XI. yüzyıldaki Kitanlar'ın hücumu Türklerin batıya göçlerini beraberinde getirmiştir. Orhun-Yenisey'deki Uygur Devleti'nin 840 yılında yine bir Türk kavmi olan Kırgızlar tarafından ortadan kaldırılması, Kutlu yurt Ötügen'in elden çıkmasıyla neticelenmiş ve Uygurlar, Turfan, Kansu, Tarım Havzası gibi daha güneydeki bölgelere göç etmek zorunda kalmışlardır. Belki de Uygurların meşhur "Göç" destanı bu olayın hatırasını taşımaktadır.

          Destanda vatanı sembol eden "Kutlu Dağ"ın Çinlilere verilmesi ve Çinliler tarafından dağın parçalanarak Çin'e götürülmesi, ülkede felâket ve kuraklığa sebep olur ve bütün canlı cansız mahlûkat "göç, göç" diye inler. Bu ilâhî emre uyan Uygurlar, Beşbalıg'ın olduğu yere gelerek beş ayrı şehir kurarlar. İlkel göçebelerde görülmeyen bu mukaddes vatan anlayışı, istiklâl ile perçinlenmektedir. Türkler, istiklâlini kaybetmektense göç etmeyi yeğlemişler ve kendilerine yeni vatan aramışlardır. Türklerdeki bu güçlü vatan oluşturma ve devlet kurma geleneği, atalarımızı yeni fetihlere sürükleyen diğer önemli bir sebeptir. Zaman içerisinde, dünyayı huzur ve sükûna kavuşturmayı, insanları adalet ve eşitlik içinde yönetmeyi töresinin bir hususiyeti olarak hedefleyen bu fütuhat anlayışı, Türklerde, "Cihan Hâkimiyeti Mefkûresi"nin doğmasını sağlamıştır.

          Dolayısıyla Türk göçleri ilkel göçebe anlayışından farklıdır. Göçebeler vatan kavramını tanımayan, nerede duracağı belli olmayan ilkel topluluklardır. Türkler ise vatan kabul ettikleri ülkede, belirli yaylak ve kışlaklar arasında yaşayan "töreli" bir millettir. Bu sebeple eski Türkler konar göçer bir hayat yaşamaktaydılar.

          Türklerin Yaşadıkları Yerler

          Milâttan Önce Türklerin Yayıldıkları Sahalar: Altay-Sayan dağlarının kuzey-batı kesimlerinde yaşayan Andronovo kültürü insanı, M.Ö.1700'lü yıllarda Altay, Tanrı dağları ve Maverâünnehir' e kadar olan bölgelere uzanmaktaydı. M.Ö. 1100 yıllarında aynı kültür Çin'in kuzeyindeki Ordos ve Kansu bölgesinde görülmekteydi. M.Ö. IV. yüzyıldan itibaren Hazar ve güney Rusya da Türklerin yaşadıkları bölgeler arasına girmiştir. Bu duruma en iyi örnek mühim bir kısmını Türk kabilelerinin oluşturduğu, konar göçer, atlı kültüre sahip bir kavimler topluluğu olan İskitler (Sakalar)dir. İskitler, M.Ö . VIII. yüzyılda, Orta Asya'nın Tanrı dağları ile Hazar denizi arasında kalan geniş bozkırlarında yaşarlarken, daha sonra göç ederek, Karadeniz'in kuzeyinde, İtil ve Tuna nehirleri arasındaki düzlüklere yayılmışlardır. M.Ö. VI.-IV. yüzyıllarda Dinyeper ve Dinyester sahasındaki bazı Slâv zümrelerini hâkimiyetleri altına alan İskitler, Karadeniz'in kuzeyinde varlıklarını M.Ö.II. yüzyıla kadar devam ettirmişlerdir. Aynı sahada bulunan ve M.S. II. yüzyıla kadar Don ve Tuna boylarına kadar uzandıkları bilinen Sarmatlar ile onların içinden çıkan Roksalan ve Yazığların da en azından yönetici sınıflarının Türk olduğu da iddia edilir. Bu kavimler Slâv ve Cermen zümreleri üzerinde derin tesirler bırakmıştır.

          Bozkır medeniyeti diye adlandırılan atlı-nomad yaşayışın öncüleri İskitler olmuşlardır. Hun sanatıyla büyük benzerlik gösteren, geometrik şekiller ve hayvan figürlerinin dikkat çektiği İskit sanatı, M.IV. ve III. yüzyıllarda doruk noktasına ulaşmıştır. Milâttan sonra Türklerin yayıldıkları sahalar: Türk göçleri bu dönemde batı yönünde gelişmeye başlamıştır. Hunlar Orta Asya'dan, Hindistan'ın kuzeyine ve güney Rusya'ya kadar genişlediler. Bir kısmı Orta Avrupa'ya kadar ilerledi. Sabar, Avar, Bulgar, Peçenek, Uz ve Kuman boyları Hazar ve Karadeniz'in kuzeyi ile Orta Avrupa ve Balkanlara kadar uzandılar. Kalabalık Oğuz boyları X .-XI. yüzyıllarda Maverâünnehir üzerinden İran, Irak, Azerbaycan ve nihayet Anadolu'ya hâkim oldular.

          Türk Göçleri, tarih boyunca doğudan batıya doğru gerçekleşmiştir. Bu istikamet içerisinde bazı Türk kavimleri Hazar'ın kuzeyinden Avrupa'nın içlerine kadar yönelirken-Bulgar-Kuman-Kıpçak ve Çağatay dil grubu-, bir kısmı da İran üzerinden Anadolu ve Orta Doğu'ya göç etmişlerdir- daha çok batı Türkleri'nden Oğuz boyları-. Bu iki göç yolu üzerinde değişik dil, din ve medeniyetten topluluklarla temasa geçen Türk kavimleri yüzyıllar boyu bu coğrafyalarda varlığını sürdürmüştür. Türk bünyesine uymayan inanç sistemlerinin, hayat tarzlarının benimsendiği ya da zaman içerisinde nüfus bakımından beslenemediği yerlerde bulunan bazı Türk kavim ve boyları tarih sahnesinden çekilmişlerdir. Çin'deki Tabgaç'lar, Orta Avrupa'daki Hunlar ve Balkanlardaki Bulgarlar buna örnektir. Ancak bu olumsuzluklardan etkilenmeyen Türk toplulukları büyük bir coğrafyada varlıklarını devam ettirmektedirler.

            Türk Boylarının Yaşadıkları Yerler

          Aynı zamanda son durum için 27.konuda Türk Toplulukları maddesini inceleyebilirsiniz Günümüzde varlıklarını devam ettiren Türk boyları, ana kütlesini Anadolu, Azerbaycan ve İran ile Büyük Türkistan'ın oluşturduğu çok geniş bir coğrafyaya yayılmışlardır. Bu ana kütleden zaman zaman taşan Türkler, daha nispî de olsa, bugün başka devletlerin elinde bulunan topraklarda da yaşamaktadır. Dolayısıyla 170 milyonu aşan bu büyük Türk Dünyası içerisinde bağımsız yaşayanlar olduğu gibi, daha az da olsa, başka devletlerin hâkimiyetinde bulunanlar da mevcuttur. Osmanlı devletini oluşturan Türkiye Türklerinin devamı ve bakiyesi durumundaki bir kısım Türk nüfusu, bugün, eski Yugoslavya'da; Makedonya ve Üsküp'te, Bulgaristan'da; Mestanlı, Deliorman, Plevne, Varna, Filibe, Kızanlık'ta, Yunanistan'da; Batı Trakya ve Ege Adaları'nda, Polonya ve Romanya'da; Dobruca ve Baserabya'da, Irak'ta; Musul-Kerkük'te, Suriye'de; Münbiç, Azez ve Lazkiye'de yaşamaktadır. Bu bölgelerdeki toplam Türk nüfusu yaklaşık 7 milyondur.

          1991 yılında Sovyetler Birliği'nin dağılmasıyla birlikte, komünizmin boyunduruğundan kurtulan Türk boyları büyük oranda bağımsızlıklarını ilân etmişlerdir. Bu tarihî olay neticesinde Özbekistan, Türkmenistan, Kazakistan, Kırgızistan Türk Cumhuriyetleri ortaya çıkmış ve böylece 40 milyona yaklaşan toplam nüfusuyla, Türkistan'ın bir bölümü (Batı) yeniden istiklâline kavuşmuştur. Ancak bazı Türk toplulukları Sovyetler Birliği'nin yerine oluşturulan Rusya Federasyonu'nun sınırları içerisinde, İdil (Volga)- Ural bölgesinde, muhtar cumhuriyetler olarak kalmıştır; Tataristan, Başkurdistan ve Çuvaşistan. Sibirya'da ise Yakut, Tuva ve Altay özerk bölgeleri oluşturulmuştur. Buradaki Yakut (Saha), Tatar, Hakas, Tuva, Dolgan gibi Türk boylarının nüfusu bir milyonu geçmektedir.

          Kafkasların haritası da Sovyetler Birliği'nin dağılması neticesinde değişmiş ve Azerbaycan Cumhuriyeti ortaya çıkmıştır. 7 milyonu aşan nüfusları ile Azerî Türkleri, Orta Asya ile Anadolu Türklüğü arasında önemli bir köprü vazifesini görmektedir. Rusya Federasyonuna dahil olan Kuzey Kafkaslar, pek çok etnik grubun yaşadığı bir bölgedir. Ancak Ermeni ve Gürcülerin dışında kalan toplulukların çoğu ortak yaşayış, kültür ve inançlara sahiptir. Bu bölgenin toplulukları için İslâmiyet belirleyici bir unsurdur. Dağıstan, Çeçenistan, Osetya, Karaçay gibi muhtar cumhuriyetler ile Oblastlarda yaklaşık 6 milyon Kafkas akraba topluluğu yaşamaktadır. Bunların bir milyondan fazlasını ise Kumuk, Karaçay, Balkar, Nogay ve Kundurlar gibi Türk boyları oluşturmaktadır. Kuzey Kafkaslardan, Moldova'ya kadar uzanan bölgelerde ise II. Dünya Savaşı sonrasında yurtlarından sürülen Kırım ve Ahıska Türkleri ile Hristiyan Gagavuz ve Musevî Karaim ve Kırımçakla bulunmaktadır. Bu toplulukların toplam nüfusunun bir milyona ulaştığı tahmin edilmektedir.

          Doğu Türkistan'da yaşayan Türkler, Batı Türkistan'daki soydaşları kadar şanslı değillerdir. Sovyetler ile birlikte Türkistan'ı bölen Çinliler, Doğu Türkistan'ı, Sincang (sonradan kazanılmış topraklar) adıyla işgal ederek, büyük çoğunluğunu Uygurların oluşturduğu Türkleri tam bir baskı ve zulme tâbi tutmuşlar ve tutmaya devam etmektedirler. Doğu Türkistan'da, Sincang-Uygur muhtar bölgesinde, Uygur, Kazak, Kırgız, Özbek ve Tatar asıllı yaklaşık 20 milyon Türk yaşamaktadır. Çin'in Kansu bölgesinde de yüz bin dolayında Salar Türkü bulunmaktadır.

         
Afganistan'ın kuzeyi ve Tacikistan'da önemli oranda Türk nüfusu yaşamaktadır. Herat, Tükurgan ve Mezarışerif ile Maymana, Maruçak, Andhoy ve Vahan civarında iki milyonu aşkın Özbek, Teke, Yamut, Sarık ve Salur boylarına mensup beş yüz bini aşan Türkmen ve Yüz elli bini bulan Kırgız, Kazak ve Karakalpak bölgenin asli unsurlarını oluşturur. Günümüzde Kuzey Afganistan Türkleri, Afganistan yönetimini ele geçirmiş olan Talebanlara karşı mücadele vermektedir. Yoğun Türk nüfusunun bulunduğu diğer bir bölge de İran'dır. İran nüfusunun neredeyse yarısını oluşturan yaklaşık 20-25 milyon Türk asıllı kavim ve topluluk bu büyük coğrafyada yaşamaktadır. İran'daki en büyük Türk grubunu yaklaşık 20 milyona varan nüfuslarıyla, Güney Azerbaycan'da yaşayan Azerî Türkleri oluşturur. XIX. yüzyıl başlarında Gülistan ve Türkmençay anlaşmalarıyla İran ve Rusya, Azerbaycan'ı bölmüş ve Aras'ın kuzeyi Rusya'da kalırken, Güney Azerbaycan İran'ın elinde kalmıştır. Tebriz, Erdebil, Urmiye, Hoy, Maku, Culha vb. gibi bölgeleri içine alan, yüz bin km2'yi aşan yüz ölçümüyle Güney Azerbaycan Fars milliyetçiliğinin tehdidi altında bulunmaktadır. İran'ın güneyindeki Fars eyaletinde konargöçer yaşayan Kaşgay'lar 500 bini aşan nüfuslarıyla İran'daki diğer önemli bir Türk unsurudur. Türkmenistan sınırına yakın bölgelerde ise Yamut, Göklen, Sarık ve Salur boyuna mensup Türkmenler yaşamaktadır (500 bin). Ayrıca bir milyonu bulan Afşar, Kaçar, Karapapak, Hamse, Şahseven gibi değişik adlara sahip topluluklar, İran'daki güçlü Türk dünyası içerisinde yerlerini almışlardır.
internetten