Alevilikte 7 Ulu Ozan ~ Türk Alemi

SEYYİD NESİMİ (1369 – 1417)

İmadeddin Nesimî, daha çok Seyid Nesimî mahlası ile tanınan, 14. yüzyılda yaşamış Azeri ya da Türkmen Hurûfi divan şairi. Azerbaycan Türkçesinde ve Farsça divanların yanı sıra Arapça şiirler de yazmıştır.

Doğum tarihinin 1369-1370 yılları arasında olduğu tahmin edilmektedir. Azerbaycan'ın Şamahı şehrinde, İran kaynaklarına göre Şiraz ya da Şirvan’da, 16. yüzyıl Osmanlı yazarlarından Aşık Çelebi Diyarbakır’da, Latîfî ise Bağdat’ta (Nesîm nahiyesi) dünyaya geldiğini söylemektedir.

Hallac-ı Mansur inanç ve felsefesini dile getirdiği için, boynu vurulup derisi yüzülmek suretiyle 1417 yılında öldürüldü. Cesedi Halep’de 7 gün teşhir edilmiştir.

Her dil alem serveririz ya Muhammed ya Ali

Cümlenin hem mihterisiz ya Muhammed ya Ali

Hadi- i rahman çü sizsiz her dü alemde bu gün

Cümle nazır manzarısız ya Muhammed ya Ali

Du cihanın afitab u mab- tab u şems'ısız

Zulmetin hem enverisiz ya Muhammed ya Ali

Şanınızda geldi hem taba ve yasin hel eta

Ve'd- duhanun defterisiz ya Muhammed ya Ali

Ayet- i lev- lak ilen hem la- fetanın ma'nisi

Lahmike lahmi yerisiz ya Muhammed ya Ali

Emr- i ma'rufun beyanı sizden oldu aşkar

Nehy işlerden berisiz ya Muhammed ya Ali

Dürr- i şeb- var ile gevher nutkunuzdur bi- güman

La- mekanın cevherisiz ya Muhammed ya Ali

Ol zaman kim kıldınız cümcümeyi ihya eden

Padişah- ı Berberisiz ya Muhammed ya Ali

Hayberiler tek zeberdesti yine katl eyleyen

Öldüren hem Anterisiz ya Muhammed ya Ali

Tanlagı günde şefa'at hem yine sizden olur

Hem ResUl ü Haydarisız ya Muhammed ya Ali

Fatıma Zehra betül- i kurratü'l aynı resul

Bab- ı Şeberr ü Şübbersiz ya Muhammed ya Ali

Şah Zeynü'l- Abidindir ol imam- ı reh- nüma

Şah Bakır Ca'ferısiz ya Muhammed ya Ali

Musi- i Kazım imam ü hem Rıza vü hem Taki

Hem Ali- i Askerisiz ya Muhammed ya Ali

Mehdi- i sahib- zamandır Hadi- i rahman bu gün

Evvel ü hem ahırısız ya Muhammed ya Ali

Tanlağı günde şefa'at sizden umar has uam

Şah- ı yevmü'l- mahşerisiz ya Muhammed ya Ali

Ma'den - i sıdk u safa vü hem yine lutf u kerem

Hem sadefin cevherisiz ya Muhammad ya Ali

Bu fakir - i bi - neva sizden umar her dem deva

Lutf ile ihsan verisiz ya Muhammed ya Ali

Bu Nesimi pür - zebandır vasfınıyzda neylesin

Gece gündüz sözlerisiz ya Muhammed ya Ali

Ben yitirdim ben ararım

Yâr benimdir kime ne

Gâh giderim öz bağıma

Gül dererim kime ne

Gâh giderim medreseye

Ders okurum Hak için

Gâh giderim meyhaneye

Dem çekerim kime ne

Sofular haram demişler

Bu aşkın şarabına

Ben doldurur ben içerim

Günah benim kime ne

Ben melâmet hırkasını

Kendim giydim eğnime

Ar ü namus şişesini

Taşa çaldım kime ne

Sofular secde ederler

Mescidin mihrabına

Yâr eşiği secdegâhım

Yüz sürerim kime ne

Gâh çıkarım gökyüzüne

Hükmederim kaf'tan kaf'a

Gâh inerim yeryüzüne

Yâr severim kime ne

Kelp rakip böyle diyormuş

Güzel sevmek pek günah

Ben severim sevdiğimi

Günah benim kime ne

Nesimî'ye sordular li

Yârin ile hoş musun

Hoş olayım olmayayım

O yâr benim kime ne

***

Bugün ben şâhımı gördüm

Çeşmi cemâli güldür gül

Gül olanın aslı güldür

Peygamberin nesli güldür gül

Kurusu gül, yaşı güldür

Toprağı gül, taşı güldür

Girdim şahın bahçesine,

Cümlesi aşı güldür gül

Asmasında gül dalları,

Kovanında gül balları

Ağacında gül hâlleri,

Servi pınarı güldür gül

Arkı akar çarkı döner,

Gülden değirmeni döver

Yine gülden gül öğütür,

Bendi ırmağı güldür gül

Gülden terâzi yaparlar,

Gül ile gülü tartarlar

Gül alırlar gül satarlar,

Çarşı pazarı güldür gül

Açıl gel ey gonca gülüm,

Ağlatma şeydâ bülbülün

Bu inleyen garib dilin,

Âh-u efgânı güldür gül

Gel hâ gel ha gül Nesîmi,

Geldi yine gül mevsimi

Bu feryad bülbül sesimi

Sesi feryâdı güldür gül.

------------------

ŞAH HATAYİ (Şah İsmail) (1487 – 1524)

Şah İsmail. 17 Temmuz 1487’de Azerbaycan Erdebil’de doğdu, 23 Mayıs 1524’te burada öldü. Azerbaycan ve İran’da hüküm süren Safevi Hanedanı’nın kurucusu. Uzun yıllar tarikat eğitimi gördü. 14 yaşında Safeviler’in önderi olarak babasının yerini aldı. Ordusunu hızla büyüttü, bölgenin büyük bölümünü hakimiyetine aldı. 1514’te Çaldıran Ovası’nda Yavuz Sultan Selim komutasındaki Osmanlı Ordusu’na yenildi.

Hatayî mahlasıyla şiir de yazan Şah İsmail, Nesimî’nin etkisindedir.

Sade bir dil kullanmış ve hece vezniyle şiirler yazmıştır. Aruzla yazılmış ve Arapça Farsça şiirlerinden oluşan Hatayî Divanı da seçkin bir örnektir. 16. Yüzyılın ön önemli şairlerinden biri olarak gösterilir. Mesnevi türünde Dehname ve Nasihatname adlı iki eseri daha vardır.

Eserleri:

İsmail Divanı

Ezel bahar olmayınca

Kırmızı gül bitmez imiş

Kırmızı gül bitmeyince

Sefil bülbül ötmez imiş

Bülbüller gelir ötmeye

Güle sarılıp yatmaya

Bağıban gülü satmaya

Gül kadrini bilmez imiş

Bahçevan sata bu gülü

Haramdır parası pulu

Ağlatma sefil bülbülü

Gözyaşını silmez imiş

Yılda birgün ziyan olur

Dost yoluna talan olur

Bazı insan hayvan olur

Hayvan adem olmaz imiş

Şah Hatayi'm ölmeyince

Tenim turap olmayınca

Dost dosttan ayrılmayınca

Dost kadrini bilmez imiş

İptidadan yol sorarsan

Yol Muhammed Ali'nindir

Yetmiş iki dil sorarsan

Dil Muhammed Ali'nindir

Gece olur gündüz olur

Cümle alem dümdüz olur

Gökte kaç bin yıldız olur

Ay Muhammed Ali'nindir

Varma Yezid'in yanına

Kokusu siner tenine

Lanet Yezid'in huyuna

Can Muhammed Ali'nindir

Varma Yezit meclisine

Kulak verme hiç sesine

Satır Yezit ensesine

Kılıç Muhammed Ali'nindir

Şah Hatayi hasta inler

Cümle alem anı dinler

Nur olmuş aleme dolar

Gün Muhammed Ali'nindir

***

Yakın bil ebced-i burhan Ali'dir

Beyan-ı tevhid ü Kur'an Ali'dir

Muhemmed Mi´raca vardığı gece

Kapıda gördüğü arslan Ali'dir

Çıkardı yüzüğün verdi nişane

Hakikat gördü kim Sübhan Ali'dir

Hak ile kıldı doksan bin kelamı

Otuz bin sırr ile sırdan Ali'dir

Çıkarub yeryüzünden göğe ol dem

Aparub getüren Rahman Ali'dir

Görüb yer üzre bir günbed yasınmış

Acayib günbed-i hadran Ali'dir

İçinde sürülür sırr-ı hakikat

Kurulmuş mahşer ü mizan Ali'dir

İleri yürüyüb kapuyu kakdı

Ana kimsin deyu soran Ali'dir

Dedi kim hadimem Hayr-ün-nisa´yem

Hem ol dem kapuyu açan Ali'dir

Çü gördü çil er var sırr-ı kudret

İçinde server- i merdan Ali'dir

İçeru girüben kıldı muhabbet

Biri kırk, kırkı bir eden Ali'dir

Acayib remz içinde kaldı Ahmed

Bu remzi gösteren asan Ali'dir

Birine çaldı kırkından kan akdı

Hem ol dem neşteri çalan Ali'dir

Çıkardı bir üzüm sail donunda

Eline hadimin sunan Ali'dir

Ezildi şerbet oldu içti anlar

Cünun-ü aşık u hayran Ali'dir

Çalindı keff ü dest koptu sima´i

Bunları mest eden mestan Ali'dir

İçildi şerbet ü yırtıldı tülbend

Yüzüğün gösteren nişan Ali'dir

Yoğ iken yer ü gök arş ile kürsi

Hakikat mizanın kuran Ali'dir

Bu ma´niden Ali sırdır yakın bil

Havaric gözüne sinan Ali'dir

Bu biçare Hatâyî'nin penahı

Devasız derdlere derman Ali'dir

-------------------

FUZULİ (1504 – 1556 )

Gerçek adı Mehmed b. Süleyman'dır. Kerbelâ'da doğdu, doğum yılı kesinlikle bilinmiyorsa da, kimi kaynaklara göre 1480 dolaylarındadır. 1556'da Kerbelâ'da öldü.

Kerkük’te Bayat Türkmen boyunun Karyağdı soyundan gelmektedir. Şiirlerini hem Türkçe, hem Arapça hem de Farsça yazan Fuzuli’nin en başarılı eserleri Türkçe yazılmış olanlarıdır. Fuzuli; yalnızca Türk ve Fars edebiyatında değil, dünya klasikleri arasında da saygın bir yer almış ozandır. Bir gönül eri olan Fuzuli; yaşamı süresince Kerbela ve Bağdat çevresinden ayrılmamış, bir süre Hz. Ali’nin türbesinde türbedarlık yapmıştır.

Kitaplar Fuzuli’nin en büyük dileğinin Kerbela’da ölmek olduğunu yazar. Fuzuli yakın çevresine Hz. Hüseyin’in türbesinin yanında toprağa verilmeyi ve mezarına taş konulmamasını vasiyet etmiştir. Kendisi veba salgınında Hakk’a yürümüş ve vasiyeti yerine getirilmiştir. Fuzuli’nin en önemli yapıtı Kerbela katliamı da anlatan “Hadikat’üs - Süeda” (Saadete Erenlerin Bahçesi, Leyla ile Mecnun vs.) adını taşıyan çalışmaları arasındadır. Fuzuli, Osmanlı divan edebiyatının tek Alevi şairidir.

Eserleri

Divan (Türkçe) (1838)

Sıhhat ve Maraz (1940)

Enisü'l-Kalb (1944)

Terceme-i Hadis-i Erbain (1951)

Beng ü Bâde (1956)

Hadikatü's-Süedâ (1955)

Leylâ ve Mecnun (1955)

Rindü Zahid (1956)

Divan (Arapça) (1958)

Mektuplar (1958)

Divan (Farsça) (1962)

Heft Câm (1962)

Beni candan usandırdı cefâdan yâr usanmaz mı

Felekler yandı âhımdan murâdım şem'i yanmaz mı

Kamu bîmârına cânân deva-yı derd eder ihsan

Niçün kılmaz bana derman beni bîmar sanmaz mı

Şeb-i hicran yanar cânım döker kan çeşm-i giryânım

Uyarır halkı efgânım kara bahtım uyanmaz mı

Gûl-i ruhsârına karşu gözümden kanlu akar su

Habîbim fasl-ı güldür bu akar sular bulanmaz mı

Gâmım pinhan tutardım ben dedîler yâre kıl rûşen

Desem ol bî-vefâ bilmem inanır mı inanmaz mı

Değildim ben sana mâil sen ettin aklımı zâil

Beni tan eyleyen gafîl seni görgeç utanmaz mı

Fuzûlî rind-i şeydâdır hemîşe halka rüsvâdır

Sorun kim bu ne sevdâdır bu sevdâdan usanmaz mı

Su Kasidesi

Saçma ey göz eşkden gönlümdeki odlara su

Kim bu denlü dutuşan odlara kılmaz çâre su

(Ey göz! Gönlümdeki (içimdeki) ateşlere göz yaşımdan

su saçma ki, bu kadar (çok) tutuşan ateşlere su fayda

vermez.)

Âb-gûndur günbed-i devvâr rengi bilmezem

Yâ muhît olmış gözümden günbed-i devvâra su

(Şu dönen gök kubbenin rengi su rengi midir; yoksa

gözümden akan sular, göz yaşları mı şu dönen gök

kubbeyi kaplamıştır, bilemem..)

Zevk-ı tîğundan aceb yoh olsa gönlüm çâk çâk

Kim mürûr ilen bırağur rahneler dîvâra su

(Senin kılıca benzeyen keskin bakışlarının zevkinden

benim gönlüm parça parça olsa buna şaşılmaz. Nitekim

akarsu da zamanla duvarda, yarlarda yarıklar meydana

getirir.)

Vehm ilen söyler dil-i mecrûh peykânun sözin

İhtiyât ilen içer her kimde olsa yara su

(Yarası olanın suyu ihtiyatla içmesi gibi, benim

yaralı gönlüm de senin ok temrenine, ok ucuna benzeyen

kirpiklerinin sözünü korka korka söyler.)

Suya virsün bâğ-bân gül-zârı zahmet çekmesün

Bir gül açılmaz yüzün tek virse min gül-zâra su

(Bahçıvan gül bahçesini sele versin (su ile

mahvetsin) , boşuna yorulmasın; çünkü bin gül bahçesine

su verse de senin yüzün gibi bir gül açılmaz.)

Ohşadabilmez gubârını muharrir hattuna

Hâme tek bahmahdan inse gözlerine kara su

(Hattatın beyaz kâğıda bakmaktan, kalem gibi,

gözlerine kara su inse (kör olsa, kör oluncaya kadar

uğraşsa yine de) gubârî (yazı) sını, senin yüzündeki

tüylere benzetemez.)

Ârızun yâdıyla nem-nâk olsa müjgânum n'ola

Zayi olmaz gül temennâsıyla virmek hâra su

(Senin yanağının anılması sebebiyle kirpiklerim

ıslansa ne olur, buna şaşılır mı? Zira gül elde etmek

dileği ile dikene verilen su boşa gitmez.)

Gam güni itme dil-i bîmârdan tîgun dirîğ

Hayrdur virmek karanu gicede bîmâra su

(Gamlı günümde hasta gönlümden kılıç gibi keskin olan

bakışını esirgeme; zira karanlık gecede hastaya su

vermek hayırlı bir iştir.)

İste peykânın gönül hecrinde şevkum sâkin it

Susuzam bir kez bu sahrâda menüm-çün ara su

(Gönül! Onun ok temrenine benzeyen kirpiklerini iste

ve onun ayrılığında duyduğum hararetimi yatıştır,

söndür. Susuzum bu defa da benim için su ara.)

Men lebün müştâkıyam zühhâd kevser tâlibi

Nitekim meste mey içmek hoş gelür hûş-yâra su

(Nasıl sarhoşa şarap içmek, aklı başında olana da su

içmek hoş geliyorsa, ben senin dudağını özlüyorum,

sofular da kevser istiyorlar.)

Ravza-i kûyuna her dem durmayup eyler güzâr

Âşık olmış galibâ ol serv-i hoş-reftâra su

(Su, her zaman senin Cennet misâli mahallenin

bahçesine doğru akar. Galiba o hoş yürüyüşlü, hoş

salınışlı; serviyi andıran sevgiliye aşık olmuş.)

Su yolın ol kûydan toprağ olup dutsam gerek

Çün rakîbümdür dahı ol kûya koyman vara su

(Topraktan bir set olup su yolunu o mahalleden

kesmeliyim, çünkü su benim rakibimdir, onu o yere

bırakamam.)

Dest-bûsı ârzûsıyla ger ölsem dostlar

Kûze eylen toprağum sunun anunla yâra su

(Dostlarım! Şayet onun elini öpme arzusuyla ölürsem,

öldükten sonra toprağımı testi yapın ve onunla

sevgiliye su sunun.)

Serv ser-keşlük kılur kumrî niyâzından meger

Dâmenin duta ayağına düşe yalvara su

(Servi kumrunun yalvarmasından dolayı dikbaşlılık

ediyor. Onu ancak suyun eteğini tutup ayağına düşmesi

(yalvarıp aracı olması bu dikbaşlılığından)

kurtarabilir.)

İçmek ister bülbülün kanın meger bir reng ile

Gül budağınun mizâcına gire kurtara su

(Gül fidanı bir hile ile (meşhur gül ve bülbül

efsanesindeki gibi yine) bülbülün kanını içmek

istiyor; bunu engelleyebilmek için suyun gül

dallarının damarlarına girerek gül ağacının mizacını

değiştirmesi gerekir.)

Tıynet-i pâkini rûşen kılmış ehl-i âleme

İktidâ kılmış târîk-i Ahmed-i Muhtâr'a su

(Su Hz. Muhammed'in (s.a.v) yoluna uymuş (ve bu hâli

ile) dünya halkına temiz yaratılışını açıkça

göstermiştir.)

Seyyid-i nev-i beşer deryâ-ı dürr-i ıstıfâ

Kim sepüpdür mucizâtı âteş-i eşrâra su

(İnsanların efendisi, seçme inci denizi (olan Hz.

Muhammed'in s.a.v) mucizeleri kötülerin ateşine su

serpmiştir.)

Kılmağ içün tâze gül-zârı nübüvvet revnakın

Mu'cizinden eylemiş izhâr seng-i hâra su

(Katı taş, Peygamberlik gül bahçesinin parlaklığını

tazelemek için (ve onun) mucizesinden dolayı su

meydana çıkarmıştır.)

Mu'cizi bir bahr-ı bî-pâyân imiş âlemde kim

Yetmiş andan min min âteş-hâne-i küffara su

(Hz. Peygamberimiz'in mûcizeleri dünyada uçsuz

bucaksız bir deniz gibi imiş ki, ondan (o

mucizelerden) , ateşe tapan kâfirlerin binlerce

mâbedine su ulaşmış ve onları söndürmüştür.)

Hayret ilen barmağın dişler kim itse istimâ

Barmağından virdügin şiddet günü Ensâr'a su

(Mihnet günü Ensâr'a parmağından su verdiğini (bir

mucize olarak parmağından su akıttığını) kim işitse

hayret ile (şaşa kalarak) parmağını ısırır.)

Dostı ger zehr-i mâr içse olur âb-ı hayât

Hasmı su içse döner elbette zehr-i mâra su

(Dostu yılan zehri içse (bu zehir onun dostu için) âb-

ı hayat olur. Aksine düşmanı da su içse (o su,

düşmanına) elbette yılan zehrine döner.)

Eylemiş her katreden min bahr-ı rahmet mevc-hîz

El sunup urgaç vuzû içün gül-i ruhsâra su

(Abdest (almak) için el uzatıp gül (gibi olan)

yanaklarına su vurunca (sıçrayan) her bir su

damlasından binlerce rahmet denizi dalgalanmıştır.)

Hâk-i pâyine yetem dir ömrlerdür muttasıl

Başını daşdan daşa urup gezer âvâre su

(Su ayağının toprağına ulaşayım diye başını taştan

taşa vurarak ömürler boyu, durmaksızın başıboş gezer.)

Zerre zerre hâk-i dergâhına ister sala nûr

Dönmez ol dergâhdan ger olsa pâre pâre su

(Su, onun eşiğinin toprağına zerrecikler halinde ışık

salmak (orayı aydınlatmak) ister. Eğer parça parça da

olsa o eşikten dönmez.)

Zikr-i na'tün virdini dermân bilür ehl-i hatâ

Eyle kim def-i humâr içün içer mey-hâra su

(Sarhoşlar içkiden sonra gelen bat adrysını gidermek

için nasıl su içerlerse, günahkârlar da senin na'tının

zikrini dillerinde tekrarlamayı (dertlerine)

derman bilirler.)

Yâ Habîballah yâ Hayre'l beşer müştakunam

Eyle kim leb-teşneler yanup diler hemvâra su

(Ey Allah'ın sevgilisi! Ey insanların en hayırlısı!

Susamışların (susuzluktan dudağı kurumuşların) yanıp

dâimâ su diledikleri gibi (ben de) seni özlüyorum.)

Sensen ol bahr-ı kerâmet kim şeb-i Mi'râc'da

Şebnem-i feyzün yetürmiş sâbit ü seyyâra su

(Sen o kerâmet denizisin ki mi'râc gecesinde feyzinin

çiyleri sabit yıldızlara ve gezegenlere su ulaştırmış.)

Çeşme-i hurşîdden her dem zülâl-i feyz iner

Hâcet olsa merkadün tecdîd iden mimâra su

(Kabrini yenileyen (tamir eden) mimara su lazım olsa,

güneş çeşmesinden her an bol bol saf, tatlı ve güzel

su iner.)

Bîm-i dûzah nâr-ı gam salmış dil-i sûzânuma

Var ümîdüm ebr-i ihsânun sepe ol nâra su

(Cehennem korkusu, yanık gönlüme gam ateşi salmış,

(ama) o ateşe, senin ihsan bulutunun su serpeceğinden

ümitliyim.)

Yümn-i na'tünden güher olmış Fuzûlî sözleri

Ebr-i nîsândan dönen tek lü'lü şeh-vâra su

(Seni övmenin bereketinden dolayı Fuzûlî'nin (alelâde)

sözleri, nisan bulutundan düşüp iri inciye dönen su

(damlası) gibi birer inci olmuştur.)

Hâb-ı gafletden olan bîdâr olanda rûz-ı haşr

Eşk-i hasretden tökende dîde-i bîdâra su

(Kıyamet günü olduğu zaman, gaflet uykusundan uyanan

düşkün (yahut aşık) göz, (sana duyduğu) hasretten su

(gözyaşı) döktüğü zaman,)

Umduğum oldur ki rûz-ı haşr mahrûm olmayam

Çeşm-i vaslun vire men teşne-i dîdâra su

(O mahşer günü, güzel yüzüne susamış olan bana vuslat

çeşmenin su vereceğini, beni mahrum bırakmayacağını

ummaktayım.)

----------------

YEMİNİ (15. yüzyıl sonu-16 yüzyıl başı)

Yemini 15. yüzyılın sonu ile 16. yüzyılın ilk yarısında Tuna Irmağı yörelerinde yaşadı. Çeşitli kaynaklar tarafından asıl adının Ali olduğunu, Akyazılı İbrahim Dede zaviyesinde hizmet ettiğini ve “Yemini” mahlasını kullandığını yazar. Demir Baba Velayetnamesi’nde adı “Hafız Kelam Yemini” olarak geçer. Bundan da Kuran’ı ezbere okuduğu anlaşılır.

Hz. Ali’nin mitolojik yaşamını konu edinen Faziletname adlı kitabı 7300 beyitten oluşmaktadır. Kitap bir erdem kitabıdır. Bu kitap, Hz. Ali’nin yaşamının, Ehlibeyt ve Ali sevgisinin yoğun işlendiği temel eserlerinden biridir. Bu eseri Kitab-ı Erdem (iyi ahlak kitabı) olarak niteleyenler kitaptaki doğruluğu, dürüstlüğü, alçak gönüllülüğü yaşam biçimi ve inanç biçimi haline getirmesinden dolayı Yemini’ye daha bir saygı duyarlar. Alevi inancında 7 Ulu Ozandan biri olan ve asıl adı Fazıl oğlu Mehmet tir

Dediler ki keramet kanı Haydar

Dayanmaz derdimin dermanı Haydar

Hakkın kudreti sende ayandır

Velayet mülkünün sultanı Haydar

Kanın müminlerin kalbinde mührün

Erenler merdinin merdanı Haydar

Yemini dert bende kıl inayet

Delalete koyma gel onu Haydar

---------------

VİRANİ (16.yüzyıl)

Doğum ve ölüm tarihi belli olmayan Virani’nin; 16. yüzyılda Eğriboz adasında doğduğu söylenir. Hurufiliği benimsemiş bir Bektaşi ozanı olan Virani; bir süre Necef’te Hz.Ali’nin türbesinde türbedarlık hizmeti vermiştir. Virani; Balkanlarda Demir Baba’dan babalık icazeti almış, Hz. Ali tutkusunu dile getiren çok sayıda şiir yazmıştır.Bazı araştırmacılar, yazılarında Virani’nin aruz vezni ile 300’e yakın şiir söylediğini ve koca bir divan oluşturduğunu bildirerek Ozan’ın az çok öğrenim görmüş olduğunu belirtirler.Virani’ye göre, evrende ve bütün nesnel varlıklarda görünen Hz. Ali’dir.

Gitme giden gitme sual sorayım

O nazlı pirime benzettim seni

Sende hak nişanı vardır gördüğüm

Hak dediğim yere benzettim seni

Mevlayı seversen eğlen dur gitme

Aşık akan sulara intizar etme

Bir kaşları suna gözleri süzme

Kirpiği hançere benzettim seni

Kapısına şeydullaha vardığım

Davasın derdime derman kıldığım

Aşkın havasına hayran olduğum

O nazlı pirime benzettim seni

Eydür Virani'yem kal u belaya

Sofrası meydanda Bektaş Veli'ye

Bir ismi Muhammet biri Ali'ye

Ali ül Haydar'a benzettim seni

Edebsiz Âdem’in olmaz îmânı,

İçinde dopdolu, şekk ü gümânı.

Hayâsız olanın yanına varma,

Kulak tutup işit, işbu beyânı.

Amelsiz uş âlim, bil âlim olmaz,

Ana la’net idin, yoktur ziyânı.

Odur şeytân, ana la’net hemîşe,

Kimin kim da’vâsı var, bî-maânî.

Vîrânîyim, Şâh’a gerçek gulâmım,

O virmiştir, benim ismim Vîrânî.

***

Ey Cemâl’in harfi, Bismillâh’tır,

Dest-i kudret, hikmet-i Allâh’dır.

Kim Ana secde idüp, baş eğmedi,

La’net ol şeytâna kim, gümrâhtır.

Uş salât ü savm u hacc u hem zekât,

Bilmişem hüsnün, ana miftâhtır.

Her kim, pîr izini izlemedi,

İremez ol Maksûda, bî-râhtır.

Men Vîrânî, derd-mendem hâk-i pâyî,

Dilde virdim, her zamân ol Şâhtır.

****

Biz Urum abdalıyız serdarımız Seyyid Ali

Çeşmimizde şu'le-i envarımız Seyyid Ali

Bülbül-i şeyda biziz gülzarımız Seyyid Ali

Dinimiz imanımız ikrarımız Seyyid Ali

Nur-i Ahmed Hayder-i Kerrar'ımız Seyyid Ali