Türk adı, devlet olarak ilk kez 6. Yüzyılın ortalarında kurulan Göktürkler tarafından kullanılmıştır. Göktürkler devrinde Türk adı önce devletin daha sonda da devletin yönetimi altında bulunan çeşitli boyların ortak adı haline gelmiştir. 11. Yüzyıldan başlayarak 14. Yüzyılın sonlarına dek süren göçlerle Türk boyları birbirlerinden ayrılmış ve farklı coğrafyalara yerleşmişlerdir.
Kırgızistan’da yaşayan Göktürkler’in
nüfusu 200 binden fazladır. Geçimlerini ise çiftçilik ve hayvancılıkla
sağlıyorlar. Tarihi süreç içerisinde yaşatılan Türk kavramının, millet adı olma
geleneğinin, Orta Asya’nın bu keşfedilmeyi bekleyen topluluğu tarafından Türk
ata olarak sürdürüyor olması bölgenin yakın geçmişi dikkate alındığında ilgi
çekici bir konu almıştır. Türk adının tarih boyunca kullanılışı ve anlamı ile
ilgili değişik görüşler ortaya atılmıştır. Bilim aleminin genel kabulünü gören
görüş ise Çin kaynaklarının Göktürkler çağına yaklaştıkça Tiele kavramının Türk
kavramıyla aynı olduğuydu. Çince Tiele sözünün Türk kavramı olduğu noktasında,
bütün Japon kaynakları birleşmişlerdir. Birincisi bu kavram zamanla aynı soydan
olan toplulukların siyasi adına dönüşmüş, geniş ve sürekli bir kullanım sahası
bulmuştur. Bilim aleminin ilgilendiği bir başka konu da Türk kavramının anlamı
olmuştur. Köktürkler döneminde bu adın millet adı olarak mı yoksa devlet adı
olarak mı kullanıldığı pek anlaşılamıyordu. Uygurlar döneminde ise Türk kavramı
çoğu zaman “erk” karşılığı kullanılmıştır. Uygurlar döneminde ikinci bir
kullanım biçimi ise “güç” anlamı vermekteydi. Kaşgarlı Mahmut döneminde de
“güç” anlamında kullanım devam etmiştir.
İkincisi çağımızın Türklüğe ve Türkoloji bilimine hediyesi olan bu topluluğun resmi dildeki adı Türk ata’dır. Bu ad
bahsi geçen topluluğa kendileri dışındaki topluluklar tarafından verilmiş bir
ad olarak karşımıza çıkmaktadır.
Türk adını kullanan ve kendilerine
Göktürklerin torunları olarak ifade eden bu topluluğun bir bölümü
Kırgızistan’da Oş İlinin Özgön İlçesine bağlı Boston, Ayuu, Kayrat, Özgörüş,
Dönbulak, Töölös, Akkorgan köylerinde, diğer bir bölümü ise Özgön bölgesinin
dışında Madı, Aktaş, Blagovesenko, Kızılbayrak, Kızıl, Yangidıykan, Türkabad,
Suzak gibi yerleşim yerlerinde yaşamaktadırlar.
Kırgızistan’dan
başka Özbekistan ve Doğu Türkistan’da da söz konusu Türklerin yaşadığı
bilinmektedir. Kırgızistan’da yaşayan Göktürkler Sovyetlerin dağılımıyla
birlikte, 1994 yılında, anadillerini, tarihlerini, kültürlerini yaşatma
amacıyla “Türk Ata Derneği” adı altında örgütlenmeye başlamışlardır. Dernek
yetkililerin verdiği bilgiye göre Kırgızistan’da 200 binden fazla Göktürk
yaşamakta ve bunların yaklaşık 50 bininin nüfus kayıt bilgilerinde Türk olarak
yazmakta, geriye kalanlarının da nüfus kayıtlarında da Türk yazması için
Kırgızistan resmi makamlarına müracaatları bulunmaktadır.
Özgön
Bölgesi
Özgön Bölgesi Kırgızistan’ın güneyinde
bulunan Oş İline bağlı tarihi bir ilçedir. Tanrı Dağlarının güneybatısında ve
Fergana havzasının kuzeyinde bulunan Oş ve Özgön yöresi tarih boyunca Türklere
yurt olmuş bir coğrafyadır. Bu bölgede zaman içinde Hunlar, Göktürkler,
Uygurlar, Karluklar ve Kıpçaklar yaşamış, Karahanlılar döneminde Türk kültür ve
medeniyetinin yükselen coğrafyalarından biri olmuştur. Özgön Rayonu ve bağlı
köyler günümüzde aşağıdaki şekilde düzenlenmiştir.
Merkezi:
Özgön şehri
Köy
idareleri: Akcar, Altınbulak, Başdöbö, Dönbulak, Cazı, Calpaktaş, Cılandı,
Çanget, İyrisuu, Karataş, Karool, Köldük, Kurşab, Kızıloktyabr, Kızıltoo,
Mırzake, Salamalik, Törtköl, Zerger.
Köy-kışlıklarının
isimleri ve bağlı oldukları köy idareleri:
Akcar
köy idaresi: Akcar, Bolşevik, Semizköl. Altınbulak köy idaresi: Altınbulak,
Karabatkak, Sasıkbulak, Taşbaşat, Çeçebay. Başdöbö köy idaresi: Aygılcal,
Canıcol, Keneş, Koşkorgon, Kızılkırman. Dönbulak köy idaresi: Babaşuulu, Bakmal, Böksöcol, Dönbulak,
Canabat, Karadarıya, Miçurin, Özgörüş, Töölös, Çımbay. Cazı köy idaresi: Cazı,
Ceerençi, Karadıykan, Kızıldıykan. Calpaktaş köy idaresi: Akterek, Karl Marks,
Kirov, Kurbutaş, Kısıkalma, Tüzbel, Üçkaptal. Cılandı köy idaresi: Cazı,
Cılandı, Kalta, Kransnıy Mayak, Progress. Çanget köy idaresi: Östürüü, Çanget.
İyrisuu köy idaresi: Akterek, Cangaktı, Ciyde,Karakolot, Korsetti, Kırgızistan,
Orkazgan. Karataş köy idaresi: İyrek, Korgon, Ünkür, Elçibek. Karool köy
idaresi: Canşoro, Karool, Mırzarık, Ortalık, Şeralı. Köldük köy idaresi:
Çalköydö, Şamalterek. Kurşab köy idaresi: Kurşab, Şagım, Erdik. Kızıloktyabr
köy idaresi: Alga, Beşabışka, Güzar, Koçkorata, Kreml, Kurşab, Kızıloktyabr,
Kızılsenir, Eski, Pokrovka. Kızıltoo köy idaresi: Akkıya, Donuztoo, Karçabek,
Kızıltoo, Erkintoo. Mırzake köy idaresi: Adır, Babır, Kandaba, Mırzake.
Salamalik köy idaresi: Akterek, Araköl, Koşeter, Kızılbayrak, kızılçarba,
onbeşcaş. Salamalik Törtköl köy idaresi: Anakızıl, Boston, Kıymıl, Makarenko,
Şorobaşat. Zerger köy idaresi: Ayuu, Canayıl, Zerger, Kayrat, Kuturgan,
Niçkesay, Toktogul, Tosoy.
Kırgızistan’daki
Göktürkler
Bu bölgedeki Türkler hakkında fazla
araştırma yapılmamıştır. İlk araştırmalar Ruslara aittir. V.N. Karmışeva,
Özbekistan yaşayan Türk grubunun etnografyasını incelediği eserinde, Türk adlı
topluluk hakkında bilgiler verirken Özgön yöresi Türkleri’ni ayrı bir grup
olarak ele almıştır. (Karmışeva, 1960-13). M.F. Gavrilov, 1928 yılı kayıtlarına
göre, yöredeki Türklerin Ura Tepe bölgesi ile Fergana bölgesinde yaşadıklarını
belirtmektedir. M.F. Gavrilov, Tacikistan’ın Ura Tepe bölgesinde 1500, Fergana
bölgesinde 1924 yılı itibariyle 24 bin 279 kişi olduklarını tespit etmiştir.
1920’li yıllarda Türklerin büyük çoğunluğunun Anciyan bölgesi Merhamat
İlçesinde ve Kızgızistan’ın Oş bölgesinde Aravan İlçesinde yaşadıklarını tespit
etmiştir (Garvilov, 210-211). 20.
Yüzyılın başlarında Tacikistan’ın güneyindeki Yahsu ve Kızılsu bölgelerinde
yaşayan Türklerin ise dillerini unuttukları ve artık Tacikçe konuştuklarını ifade
etmektedir.
“1924 yılında Hanaka Derya denilen bölgede
yaşayan Türklerin Musabazar adlı boy olduğu, Surhan Derya kısmında yaşayanların
ise Barlaslar olduğu ve kendilerine Türk dedikleri tespit edilmiştir” (Selçuk,
2005-4) Günümüzde kendilerine Türk diyen köylerde yaşayan halkın çoğunluğunun
Barlas uruğuna mensup olduğu görülmektedir. Özgön bölgesi Türkleri, Ura
Tepe’den geldiklerini söylemektedirler. M.F. Gavrilov, 1928 yılında Ura Tepe
bölgesinde, Hacıbay, Mullaniyaz, Holmat ve Lolaki adlı uruklara bölünmüş on
ayrı Türk yerleşim yeri belirlenmiştir. Y.R. Vinnikov da Fergana bölgesi
Türklerinin Ura Tepe’den bu bölgeye göçtükleri görüşündedir. Yerel Türk
efsanelerinden yola çıkan vinnikov bu göçü 18. Yüzyıla dayandırmakta ve Barlas
ve Kaltatay boy adları dolayısıyla da Semerkant bölgesi Türkleriyle bölge
Türkleri arasında bir ilgi kurmaktadır. (Vinnikov,174)
İ.İ. Umnyakov, Türk adının bütün Türk
soylu boy ve urukların ortak üst adı olmakla birlikte, bölgede Türk adının
sadece bir boyun adı olduğunu ve sadece o boyu temsil ettiğini belirtmektedir.
Muhtemelen, Göktürkler döneminde ve onlardan önce Türk adını taşıyan bir Türk
boyu vardı. Göktürk hanedanı bu boya mensup olduğu için devletin adında Türk
adı kullanıldı. Daha sonra bu ad genel ve ortak bir ad durumuna geldiği ve bir
boya ait özel bir ad olmaktan çıktığı için kaynaklarda bu özelliği ile fazlaca
yer almamıştır. Kırgızistan, Özbekistan ve doğu Türkistan’ın çeşitli
bölgelerinde bugün Türk adını kullanan topluluk işte bu boya mensuptur.
Özgön İlçesinin Boston, Ayuu, Kayrat,
Özgörüş, Dönbulak, Töölös, Akkorgan köylerinde yaşayan ve kendilerine Türk
diyen topluluk da Göktürk hanedanın içinden çıktığı Türk boyuna mensup olan
ancak dil ve kültür bakımından, Kırgız ve Özbek Türklerinden farklı olmayan,
kendilerine ait küçük boy-uruk adlandırmalarının yanında ortak ve genel “Türk”
adını da kullanan bir Türk topluluğudur. Nitekim onlar halen kendilerini
Göktürklerin torunu olarak ifade etmektedirler.
Kırgızistan
Cumhuriyeti'ne göre Göktürklerin nüfus dağılımı
1-
Kırgızistan’ın kuzeyinde 12 bin
2-
Calalabad Bölgesinde 80 bine yakın
3-
Batken Bölgesinde 30 bin
4-
Aravan İlinde 50 bin
5-
Özgön İlinde 20 bin
6-
Karasu ilinde ise yaklaşık 10 bin Göktürk yaşamaktadır.
Ziyaretiniz için teşekkürler..