Kısaca Türk Tarihi 4

BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞI SONRASI GELİŞMELER ;

Birinci dünya savaşının galibi devletler Wilson ilkeleri ve Rusya’nın savaştan çekilmesi ile oluşan yeni durumu değerlendirmek ve yendikleri devletleri nasıl antlaşmalar imzalatacaklarını belirlemek için 1919 ocağında Uluslar arası Paris Barış Konferansını düzenlediler. Osmanlı topraklarında Ermenistan ve Kürdistan devletlerinin kurulması kararını aldılar. İtalyanların payı olan Batı Anadolu topraklarını Yunanlılara verdiler ve İtalya’yı küstürdüler. Doğrudan toprak işgali yerine manda ve himayecilik sistemini benimsediler.

Padişah Mehmet Vahdettin ve Osmanlı yönetimi tahtını ve tacını korumak için Mondros’a boyun eğdiler. Ama yurt sever Müdafaa-i Hukuk dernekleri işgallerin haksızlığını kamuoyu oluşturarak tüm dünyaya duyurmaya çalışırlar ve Kuvay-i Milliye hareketini başlatırlar.

Birinci Dünya Savaşı sonrası Suriye’deki Yıldırım Orduları grup Komutanlığından ayrılıp 13 kasım 1918’de İstanbul’a gelen Mustafa Kemal “geldikleri gibi geri giderler” diyerek Mondros sonrası işgallerden rahatsızlığını belirtir. Padişaha Mondrosu kabul etmemesi yolunda baskılar yapar kabul edilmeyince Anadolu’ya gitmenin yollarını arar.

KURULAN YARARLI VE ZARARLI DERNEKLER ;

YARARLI DERNEKLER ;

Trakya ve Paşaeli Müdafaa-i Hukuk derneği.(ilk kurulan dernek)

İzmir Reddi-i İlhak ve Batı Anadolu Müdafaa-i hukuk derneği

Kilikyalılar Cemiyeti ( Çukurova da) Trabzon ve Doğu Karadeniz çevresi Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti Doğu Anadolu Müdafaa-i Hukuk cemiyeti.

YABANCILARIN OLUŞTURDUKLARI ZARARLI DERNEKLER;

- Pontus Rum Derneği (Trabzon ve Doğu Karadeniz çevresinde)

- Mavri Mira Derneği (Batı Anadolu da)

- Hıncak ve Taşnak derneği Ermeni Komitaları (Doğu Anadolu da)

- Etniki Eterya (Ortodoks Rumlarını ayaklandırmak için kuruldu)

İÇİMİZDEKİ ZARARLI DERNEKLER ;

Sulh-u Selamet – i Osmaniye Örgütü

İslam Teali cemiyeti

Kürt Teali Cemiyeti

Hürriyet ve İtilaf Fırkası.

1919 YILI GELİŞMELER ;

İZMİRİN İŞGALİ ;

Yunanlıların 15 Mayıs 1919 da Paris Barış Konferansı kararlarına uygun olarak İzmir’i resmen işgal etmeleri Kurtuluş Savaşının ilk kurşunun atılmasına sebep olmuştur. Türk Milletinin işgallere karşı “ya istiklal ya ölüm” parolasıyla direneceğini gören Mustafa Kemal 19 Mayıs 1919 da Samsuna çıkarak Türk Kurtuluş savaşını başlatır.

Önce Havza genelgesini yayınlayarak halkı psikolojik ve moral yönünden kurtuluş mücadelesi için hazırlamaya çalışır.

AMASYA GENELGESİ ;

22 Haziran 1919’da Kurtuluş Savaşının amacı, gerekçesi ve yöntemini ortaya koyan Amasya genelgesini Mustafa Kemal yayımlar. Milletin azim ve kararıyla Kurtuluş Savaşının kazanılabileceğini bunun için Sivas’ta milli bir kongrenin toplanması gerektiğini belirtir.

Bir ihtilal bildirgesi niteliğindeki Amasya genelgesi Mustafa Kemal ile Osmanlı yönetiminin arasını açar. Padişah Mustafa Kemali İstanbul’a çağırır fakat Mustafa Kemal 15. Kolordu ve Onun Komutanı Kazım Karabekir’e güvenerek Erzurum’a gider. Burada 9.Ordu müfettişliğinden ve tüm askeri görevlerinden istifa ettiğini padişah yönetimine bildirir.

ERZURUM KONGRESİ ;

23 Temmuz’da bölgesel amaçla toplanan Erzurum kongresi Mustafa Kemal ve arkadaşlarının katılımıyla ulusal kararlar alan milli bir kongreye dönüşür. İlk kez yeni bir hükümet ve devletin kurulmasından söz edilir. Manda ve himaye reddedilirken Ermeni ve Hıristiyan Azınlıklara siyasi birliği bozucu yeni hakların verilmemesi kararlaştırılır. Bu kongrede ulusal bir iradeyi egemen kılmaktan söz edilir ve geçici olarak bir temsil heyeti oluşturulur. 1919 yazında Doğuda Erzurum Kongresi yapılırken Batıda da Edirne , Balıkesir, Alaşehir , Nazilli kongreleri toplanır.

SİVAS KONGRESİ ;

4 – 11 Eylül 1919 tarihleri arasında da Amasya genelgesi ile istenen Ulusal Sivas kongresi toplanır. Manda ve Himayecilik kavramları , bağımsızlık ve ulusal egemenlik ile bağdaşmadığı için reddedilir. Kongre Anadolu’da kurulan tüm yararlı dernekleri Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk derneği adı altında tek bir örgüte dönüştürür. Kurtuluş savaşını bir hükümet gibi yönetmesi için Ulusal Temsil heyeti seçilir.

Temsil heyeti Ali Fuat Paşayı batı Cephesi Kuvay-i Milliye komutanlığına atayarak ilk kez yürütme görevini de gerçekleştirir. Damat Ferit hükümetinden Erzurum ve Sivas kararlarının Osmanlı meclisinde değerlendirmesi istenir. Baskılara dayanamayan Damat Ferit 2 ekim 1919 da istifa eder.

4 Ekim de yeni hükümeti kuran Ali Rıza Paşa ,Bahriye Nazırı Salih Paşayı Anadolu’ya göndererek 20 -22 Ekim de Mustafa Kemal başkanlığındaki temsil heyeti ile Amasya görüşmelerini yapar ve bir protokol imzalar. Bu protokolle İstanbul hükümeti Anadolu’da ki Milli mücadeleyi ilk kez tanımış oldu.

1920 YILI GELİŞMELER ;

SON OSMANLI MEBUSAN MECLİSİNİN TOPLANMASI VE MİSAK-I MİLLİNİN KABULÜ (18 -28 OCAK 1920) ;

Son Osmanlı Mebusan Meclisi Ulusal Egemenlik , yeni bir meclis , yeni bir devlettin kurulması gibi radikal kararlar alır ve İtilaf devletleri tarafından eleştirilir. 16 Mart 1920 de İstanbul’u resmen işgal eden İtilaf devletleri bu meclisin görevine son verir. Bu meclis Mustafa Kemal’i başkanlığa seçmemiş ,

Müdafaa-i hukuk grubunu oluşturmamış , ama Felah-ı vatan grubunun çalışmalarıyla Misak-ı Milli belgesini kabul etmiştir.

MİSAK-I MİLLİ KARARLARI ;

- Mondros imzalandığı günkü sınırlar milli sınırlar olarak kabul edilmiş ve bu sınırlar içinde ülke bölünmez bir bütün olduğu vurgulanmış.

- İstanbul ve boğazlar her tür tehdit b-ve tehlikeden uzak tutulursa boğaz trafiğinden diğer ülkelerin yararlanmasına izin verilebilir.

- Siyasi – Ekonomik ve her türlü gelişmemizi engelleyen kapitülasyonlar derhal kaldırılmalıdır.

- Batı Trakya , Kars , Ardahan , Artvin ve birinci dünya savaşında Osmanlıdan ayrılan Müslüman ve Arap topraklarında halkın geleceği için halk oylamasına gidilmesi.

- Yurdumuzdaki azınlıklara diğer ülkelerin tanıdığı kadar hak tanıyabiliriz.

16 Mart 1920 de İstanbul resmen işgal edilince Ulusal Temsil heyeti Başkanı Mustafa Kemal ,Padişah adına söz söyleme yetkisini elde eder. İstanbul’dan kaçabilen milletvekillerinin katılımıyla Ankara’da olağan üstü yetkilere sahip ulusal bir meclisin açılacağını duyurur.

İtilaf devletleri ve Padişah yönetimi Ankara da TBMM2nin açılıp çalışmasını engellemek için çeşitli yollara başvururlar. (Ayaklanmalar , Kuvay-i İnzibatiye)

23 Nisan 1920’de Ulusal egemenlik ve ulusal iradeye dayalı yeni bir devletin temelleri atıldı. Güçler birliği ilkesine dayalı bir anlayışta meclis hükümeti oluşturuldu.

TBMM’NİN ÇALIŞMALARI ;

TBMM’nin açılmasından sonra Mustafa Kemal önce Hıyanet-i Vataniye yasasını çıkartarak ayaklanmaları bastırdı ve TBMM’yi meşru hale getirdi.

Kuvay-i İnzibatiye denilen Halifelik ordusunu etkisiz hale getirdi.

Kazım Karabekir Paşa Doğu cephesi komutanlığına atandı ve 15. Kolordu ile ermeni sorununa son verildi.

TBMM’nin Doğu cephesinde ilk askeri ve siyasi zaferini yaşayan Kazım Karabekir Paşa 2-3 Aralık 1920 de Ermenilerle Gümrü antlaşmasını imzalayarak Doğu Anadolu da Misak-ı Milli sınırlarına ulaşılmasını sağlar.

İTİLAF DEVLETLERİNİN OLUMSUZ ÇALIŞMALARI ;

- Fetvalar , Aznavur ayaklanması ve Halifelik ordusuyla TBMM’nin açılıp çalışmasını engelleyemeyen Osmanlı Hükümeti Mustafa Kemal ve arkadaşları için idam fermanı çıkartır

- İtilaf devletleri Anadolu da ayaklanmalar çıkartmaya çalışırlar.

- Yunanlıları harekete geçirip Servi imzalatmayı başarsalar da bu antlaşma parlemonto tarafından onaylanmadığı için yürürlüğe girmez

1921 YILI GELİŞMELER ;

Ø 6-10 Ocak 1921 I.İnönü muhaberesi ( Batı cephelerinde Düzenli ordunun ilk zaferi)

Ø 20 ocak 1921 TBMM’nin ilk Anayasasının kabulü (Teşkilat-i Esasiye)

Ø 22 Şubat Londra Konferansının toplanması (TBMM Dünyaca tanınır)

Ø 12 Mart 1921 İstiklal Marşının Kabulü.

Ø 16 Mart 1921 Moskova antlaşması ( İlk büyük bir Devletin TBMM’yi tanıması)

Ø II. İnönü öcünü almak isteyen Yunanlılar Temmuz başlarında Eskişehir , Kütahya, Afyon Taarruzlarını başlatması ve bu illeri alması.

Ø 5 Ağustos 1921 TBMM tarafından Mustafa Kemal’in Baş Komutanlığa getirilmesi. 

Ø 7 – 8 Ağustos M.Kemal’in Tekalif-i Milliye buyruklarının yayımlaması ( Sakarya savaşı için yardım)

Ø 23 Ağustos 12 Eylül Sakarya Meydan Muharebesi.(İlk top yekün bir savaş)

Ø 19 Eylülde TBMM Sakarya savaşını kazanan M.Kemal’e Gazilik ve Mareşallik vermesi.

Ø 13 Ekim Sovyet sınırlarımızda yeni oluşan Ermenistan , Gürcistan ve Azerbaycan’ın Kars antlaşmasıyla Moskova antlaşması koşullarına uyması ve bugünkü Sovyet sınırımızın oluşması.

Ø 20 Ekim 1921 Fransızlarla Ankara antlaşması. Hatay hariç Antep’in bize geçmesi , Güneydeki Suriye sınırının oluşması.

Ø 5 Kasım 1921 TBMM’nin M.Kemal'in Başkomutanlık yetkisini 3 ay uzatması.

1922 YILI GELİŞMELERİ ;

1922 yılı Mustafa Kemalin Türk ordusunu Savunmadan Taarruza geçirmek amacıyla düzenleme ve hazırlık yaptığı yıldır.

Haziran ayında Büyük Taarruz ile ilgili TBMM’ye ilk bilgiler verilir. M.Kemal’i anlayan TBMM 20 Temmuz 1922’de 5 Ağustosu beklemeden M.Kemal'in Başkomutanlık süresini süresiz olarak uzatır.

Büyük Taarruz 26 Ağustos 1922 de başlar. 30 Ağustosta çember içine alınan Yunan ordusu Başkomutanlık Meydan Muharebesi ile imha edilir.

İngiltere TBMM’yle yeni bir savaşı göze alamaz dış ve iç destek de bulmadığı için 3 -11 Ekim 1922 de Mudanya Mütakeresi hazırlanır. (TBMM ile İngiltere, Fransa , İtalya arasında imzalanır Yunanistan’ı İngiltere Temsil eder.) Mudanya ile savaş yapılmadan Meriç ırmağına kadar olan Batı Trakya kurtarılır. TBMM’yi temsilen İsmet paşa dır. Bu başarıdan dolayı TBMM’yi Lozanda da Temsil etme hakkı kazanır. Mudanya antlaşması ile yenilgiyi kabul eden İngiltere ve İtilaf devletleri Lozan da Uluslar arası bir antlaşmanın yapılmasını kabul ederler.

İtilaf devletleri Lozana TBMM’nin yanı sıra Osmanlı yönetimini de çağırınca,TBMM bir ülkeyi iki hükümet temsil edemez gerçeğinden 1 Kasım 1922 de Saltanatı kaldırır.

17 Kasımda Padişah İngilizlere sığınıp ülkeyi terk eder. TBMM kamuoyu hazır olmadığı için ve Halifeliğin sürdürülmesi düşüncesiyle Abdülmecit Efendiyi Son halife olarak ilan eder.

20 Kasım 1922 de İsviçre’nin Lozan Kentinde Uluslar arası barış konferansı toplanır. 

türkmüsün.net